2003-2-3 De post in Hoogland (4 en slot)

De post in Hoogland 1854-2001 (4 en slot)
Gerard Raven

1986-1998 Hamseweg 23
Naast het postagentschap Hamseweg 13 verrees een nieuw winkelcentrum, waarvoor de bebouwing tot de Komhoeklaan verdween. Op vrijdag 6 september 1986 opende burgemeester Schreuder hier het nieuwe hulppostkantoor. Kennelijk was het agenstchap dus weer opgewaardeerd. Het was gevestigd onder chinees restaurant Fung Wah.

Hier kon volgens een krantenbericht “het publiek terecht voor alle dagelijkse postzaken. Bovendien is hierin een zelfbedieningsruimte, die dag en nacht open is. Daarin staan ook de postbussen en een postzegelautomaat. Naast de ingang zit een telefooncel die eveneens dag en nacht open is. Voorts is het hulppostkantoor toegankelijk voor invaliden. Eén ding blijft echter hetzelfde: het vertrouwde gezicht van de kantoorhouder, de heer A. Cramer.“

Rond 1992 kwam de geldautomaat, door het publiek al snel flappentap gedoopt. De al genoemde zelfbedieningsruimte werd afgesloten, omdat jongelui er wiet rookten en de prullenbak als wc gebruikten. ´s Maandags rook het postkantoor ernaar. Sindsdien konden de postbussen alleen tijdens openingsuren en zaterdagmorgen vroeg geleegd worden. De openingstijden waren toen 8.30-12.30 en 14-18 uur.

De auto met postbusstukken en pakketten kwam sinds ca 1975 niet meer tweemaal, maar éénmaal per dag. Meestal was deze al geweest als het personeel om 8 uur binnenkwam.

Drukte
Doordat het als gevolg van nieuwbouw steeds drukker werd kon Archie Cramer het niet meer af met losse vervangers. Er moest een baliekracht bijkomen. In 1987 werd Corrie IJzerman overgeplaatst uit Soesterberg; aan haar danken we veel details over de gang van zaken. Toen zij begon werkte zij 25 uur, maar moest toezeggen dat ze in de toekomst 40 uur zou werken. Door de bouw van Kattenbroek werd terecht verwacht dat het erg druk zou worden; het grote postkantoor Emiclaerhof kwam pas later en ook andere winkels in Hoogland beleefden gouden tijden. Na twee of drie jaar werd haar contract uitgebreid tot 34 uur. “Eigenlijk hadden het er 40 moeten zijn, want wij hebben met zijn tweeën het werk van drie man gedaan. Wij hebben toen heel hard gewerkt en ik vond dat het door PTT weinig gewaardeerd werd.” Wel kwam er om 17 uur een besteller van het hoofdkantoor de post inpakken en grote klanten afhandelen; later werd dat een uitzendkracht.

Van het postagentschap Holkerweg heeft Hoogland nooit concurrentie gehad; de vaste klanten uit Schothorst-Noord bleven komen. Aan de Paladijnenweg in die wijk was sinds 1984 een tijdelijk hulppostkantoor gevestigd dat is vervangen door een vestiging in het winkelcentrum aan het Pieter Stastokerf/Holkerweg.

Toen het kantoor Emiclaer in 1993 werd geopend werd het duidelijk rustiger in Hoogland. Maar in die tijd werd het werk op alle postkantoren minder, zodat PTT andere producten ging aanbieden. Het personeel stond onder druk om ook hiervan veel te verkopen, om zo de eigen werkuren veilig te stellen. Strippenkaarten en agenda´s liepen goed, telefoons verkopen was minder geslaagd omdat het personeel er niet veel vanaf wist. De bromfietscertificaten verdwenen weer toen er minder vraag naar was. Het boncadeau (een cadeaubon voor verschillende winkels) bestaat echter nog steeds.

Lastige dagen waren het als PTT/KPN telefoons afsloot wegens wanbetaling. Veel getroffenen kwamen dezelfde dag al langs en moesten soms eerst stoom afblazen. Dan moesten zij betalen, vulde de baliemedewerker een aanvraag voor heraansluiting in en bellen om die die dag nog in te laten gaan. Dat kostte anderen natuurlijk veel extra wachttijd. Lang niet elke klant was gezegend met geduld. Eens sprak een dame er schande van dat de geldauto voorging. Het personeel werd immers op wisselende tijden gebeld en moest dan een luik openen om de geldkoffer aan te nemen. Het tekenen en stempelen kostte al gauw twee minuten…

Lief en leed
“Kerst was de drukste, maar ook de gezelligste tijd. Met Oud en Nieuw kregen we zelfgemaakte oliebollen van mevrouw Roest, een buurvrouw van de Hamseweg. Rond die dagen kregen wij best wel veel cadeautjes van de vaste klanten.” Soms namen ze een bloemetje voor Corrie mee als ze wisten dat er privé iets was. “Ik kreeg ook wel eens bloemen of chocola van mensen die vonden dat ik iets goed had gedaan.” Bijvoorbeeld als ze net na sluitingstijd nog een dringend aangetekend stuk had aangenomen. Eigenlijk waren de klanten dankbaarder dan het bedrijf.

Er waren klanten die elke week hun geld kwamen halen en graag een praatje maakten. Maar ook van anderen wist Corrie veel: “Je bent verbaasd wat mensen je allemaal vertellen.” Soms stond een scheidende vrouw aan het loket te huilen en voelde Corrie zich een maatschappelijk werkster. Dat was een pluspunt voor Hoogland, want op andere kantoren was daar minder tijd voor. Vaak had zij het zelf ook druk, maar op andere momenten kon het wel. Soms vertelden mensen hun verhaal zelfs met een rij klanten achter zich. Dan was er dus geen tijd en moest je het gesprek op een fatsoenlijke manier afkappen.

“Er was ook nog eens een heel jong meisje, 7 of 8 jaar denk ik. Die kwam helemaal alleen een spaarrekening openen. Ze wist precies wat ze wilde. Ik herinner me ook een mevrouw die ƒ500 kwam brengen; dat lag in de geldautomaat. Iemand was zijn geld vergeten. Maar er is nooit iemand om gekomen.” Zo mocht de eerlijke vinder het na een jaar houden.

Soms was er ook wel bijzondere post. Zo kwam er eens een aangetekende brief uit Polen met een adres waar de besteller niet uitkwam. Het kantoor heeft deze na drie weken maar teruggestuurd. Zo´n situatie deed zich natuurlijk veel vaker voor. Ook waren pakketten nogal eens beschadigd; éénmaal lekte er zelfs olie uit. In die jaren werd nog veel gebruik gemaakt van poste restante, die je geadresseerde zelf ophaalt. Vaak mochten ze er kennelijk thuis niet van af weten en op het kantoor begrepen ze dan wel waarom.

Poststempel, aantekenstrook en frankeermachinestempel uit de jaren 1990 (collectie auteur)

Overvallen
Twee ochtenden per week was Corrie alleen op kantoor. Dan nam zij haar hond mee, net als Archie Cramer altijd deed. Opvallend is dat de overvallen juist ná de invoering van de geldautomaat plaatsvonden. Doordat ook werd afgeroomd was er toen veel minder geld in kas.

De eerste keer (ca 1992) nam de overvaller met zijn pistool een klant in gijzeling. Hij kreeg van Cramer zijn geld en verdween. De tweede keer (ca 1996) was Archie er met een vervangster, maar kwamen de boeven ook met zijn tweeën. Toen ze dachten dat Cramer een beweging naar een alarmknop maakte vuurde een man op zijn voorhoofd. Gelukkig hield het glas. Ook nu kwam men weg met het geld.

Ondanks training en nazorg door het bedrijf bleven dit de dieptepunten van Hamseweg 23. Het ergste was de angst erna, net als de eerder genoemde overval op agentschap Hooglanderveen in 1987. Corrie: “Ik heb kort na de eerste overval een keer iemand in de hal gehad die ik niet vertrouwde. Hij bleef maar hangen en op papiertjes krassen, alsof hij een overval voorbereidde. Dat was heel bedreigend. Gelukkig belde op dat moment mijn manager en die heeft de politie gebeld. Die was er heel snel, maar toen was die man al weg.”

Sluiting
Al rond 1996 waren er geruchten dat het kantoor gesloten zou worden. “Toen heeft een mevrouw een handtekeningactie op touw gezet. Heel veel Hooglanders hebben getekend, maar op de lange duur heeft het niet geholpen. Een postagentschap was veel goedkoper, want kennis en vakmanschap telden niet. Ik vond het heel erg dat het postkantoor werd opgedoekt. Wij hadden er met zijn tweeën een goed lopend bedrijf van gemaakt en dat is er nu niet meer.”

Het hulppostkantoor was gewoon niet meer rendabel en sloot op 3 november 1998 voor het laatst de deuren. Tegenwoordig wordt het pand aan de Hamseweg gebruikt door Wiplala kindermode. Alleen de brievenbus voor de deur herinnert nog aan het oude postkantoor. Het personeel ging over naar Emiclaer. Archie Cramer werkt tegenwoordig op een postkantoor in Veenendaal. Corrie IJzerman heeft nog 2½ jaar op Emiclaer en in Spakenburg gewerkt (ze was in 1961 bij PTT begonnen), “maar de heerlijkste tijd was toch in Hoogland.”

Interieur postagentschap Kraailandhof 15-17 met medewerkster Annelies Blom-Kuyer ca.2000 (collectie L.Herlé)

1998-2001 Kraailandhof 15-17
Voortaan moesten Hooglanders het opnieuw doen met een postagentschap. Dat paste in het landelijke vestigingsplan van de geprivatiseerde Postkantoren BV. Men wilde in de jaren 1996-2001 ongeveer 400 meestal kleinere postkantoren omzetten in postagentschappen. Zo´n agentschap was al een bekend verschijnsel: in Amersfoort werd de eerste in 1929 geopend. In 1970 had de stad er zeven, waaronder één aan Liendertseweg 62a (sinds 1960). Hoogland was nog relatief laat met de hernieuwde stap achteruit, want in 1992 was dat al gebeurd in Achterveld en Scherpenzeel en in 1990 had Maarsbergen zelfs een heel postkantoor verloren.

Op 4 november 1998 kon men voortaan terecht in de splinternieuwe Bruna-kantoorboekhandel van Lex Herlé. Zijn zaak had zich tevoren aan de andere kant van het Kraailand bevonden. Het persbericht meldde: “Op de nieuwe locatie maakt het vertrouwde loket plaats voor een open balie waar alle huidige diensten en produkten van de Postbank en PTT-Post verkrijgbaar zijn. Uiteraard worden er ook strippenkaarten, abonnementen openbaar vervoer en telefoonkaarten verkocht en zijn er de folders van Postbus 51 verkrijgbaar. Ook zullen de postbussen en de giromaat worden geplaatst bij de nieuwe locatie. De openingstijden van het postkantoor [!] worden: maandag tot en met vrijdag van 09.00-17.30 uur en zaterdag van 10.00-13.00 uur. Het postkantoor blijft telefonisch bereikbaar onder nummer 033-4801230″.

Toch kon het nog slechter. Onder de titel “Duwen en trekken aan postagentschappen” signaleerde de Amersfoortse Courant koud twee maanden later dat Postkantoren alle kleine postagentschappen van sigarenwinkels en buurtsupermarkten onder wilde brengen bij dochter Bruna/De Boekelier en in benzinestations. Er waren op dat moment nog 500 agentschappen. In Amersfoort en omgeving was de verhuizing al bijna voltooid: naast het hoofdkantoor (Utrechtseweg) en in winkelcentrum Emiclaer waren er alleen nog de zeven agentschappen, waaronder ook Schothorst en Liendert. Hoogland zat dus goed, zou je zeggen. Maar toen was nog niet duidelijk dat elk agentschap opnieuw op winstgevendheid werd getoetst, net als gebeurt met bankvestigingen. Dat betekende al snel het einde voor Herlé´s agentschap. Ruim twee jaar heeft hij het maar kunnen volhouden. Sinds 4 april 2001 resteert alleen een TPG-servicepunt, waar je terechtkunt voor postzegels, telefoon- en strippenkaarten, het afgeven van aangetekende stukken (t/m 1 kg), pakketten (t/m 10 kg, buitenland 2 kg), en buiten natuurlijk de geldautomaat en twee brievenbussen. Ook de ABN Amro vertrok in maart 2002 van het Kraailandhof. Een lichtpuntje is wel dat er sinds 1 januari 2003 pakketten kunnen worden opgehaald als iemand bij bestelling niet thuis is; dit betreft busstukken zonder aanvullende diensten.

Op dit moment lijkt er geen hoop op een ommekeer. Het is een internationale trend. In de maand dat Hoogland zijn agentschap verloor werd bijvoorbeeld bekend dat in Zürich het aantal postkantoren met eenderde wordt verminderd. Wel lijken de posterijen en de bankwereld oor te krijgen voor de pressie van ouderenbonden, die wijzen op het belang van een kantoortje om de hoek voor senioren. Zo is in augustus 2001 een nieuw postvestigingenplan aangekondigd, waarin een groei is aangekondigd van 2200 naar 3100 punten met verschillende assortimenten. De enige Amersfoortse uitbreiding is echter een postkantoor in Vathorst, dat vóór 2005 verrijst. Daarmee zou het aantal vestigingen op twaalf komen. Twee daarvan worden echter omgezet in een servicepunt, dat weer minder biedt dan het agentschap. Bunschoten blijft op één vestiging zitten. Het ziet er dus voorlopig niet naar uit dat we de Hooglandse post terugkrijgen. De huidige felle discussies over het behoud van agentschappen zijn voor Hoogland dus achterhoedegevechten.

Bronnen
Gemeentearchief AmersfoortBurgerlijke stand en bevolkingsregister Hoogland 1860-1939 (Adrianus van Esveld)VraaggesprekkenGijs Hilhorst, 25 januari 1997 en 4 januari 2002Gijs van Hamersveld (door An Verheul), 30 mei 2002Willem Renkers, 5 januari 2002Toos Steenbeek (door An Verheul), 30 mei 2002Corrie IJzerman, 30 mei 2003CorrespondentieJ. Hoegen, 17 januari 2002Adresboek voor Amersfoort 1936Alfabetische lijst van gemeenten … (PTT, z.p. 1928)Amersfoortsche Almanak 1863-1910 J.L. Bloemhof, Amersfoort 1940-1945 II (Amersfoort 1995)F. Blom, Documentatie postinrichingen 1850-1906 (Bond van Fil.Ver. 1972); hierin tevens stamlijst van de post- en hulp(post)kantoren en vermelding van de bestelhuizen.G. van Colmjon, ´Duwen en trekken aan postagentschappen,´ Amersfoortse Courant 25.1.1999T. Hansen-van Velp, ed. G.J.A. Raven, ´Alles vreemd. Het dagboek van een Arnhemse evacué op een Hooglandse boerderij, 1944-1945, ´ De Bewaarsman 6 (2000) 17-67G.G. Hilhorst, G.J.A. Raven en N. van Vulpen, ´Boer, bestuurder en brandweerman. De gemeente Hoogland 1811-1973,´ De Bewaarsman 5 (1999) 1-78G. Hogesteeger, Van lopende bode tot telematica. Geschiedenis van de ptt in Nederland (Groningen 1989)A.J. de Jong en H.P. Rozema, De posthistorie van Rhenen, Elst en Veenendaal (Rhenen 1989)T. Kok-Lasseur, ´De Hamseweg rond 1905 tot 1955, huisje voor huisje. Heriinneringen van Marie van Putten-Rooke,´ De Bewaarsman 3 (1997) 1-5T. Kok-Lasseur, ´De Hamseweg van 1905 tot 1955, huisje voor huisje,´ De Bewaarsman 3 (1997) 22-28, 34-42P.C. Korteweg, 300 jaar aanwijzingen, postmerken en poststempels in Nederland (1570-1870) (Den Haag [1957])Lijst van plaatsen, gehuchten, buurten enz. zonder eigen bestelling (PTT 1960, bijgewerkt tot 1963) Ph. Maarschalkerweerd e.a., Door de Bank genomen. Hoogland 1896-1996 [Hoogland 1997]NN, ´Een eigen postkantoor had Hoogland al in 1853 …,´ Amersfoortse Courant? x.9.1986NN, ´Cornelis van Loen (4 februari 1909-21 mei 1976),´ Vereniging Dorpsbelangen Hoogland (dec. 1996) 4-6NN, ´Verhuizing postkantoor,´ Amersfoort Nu 21.10.1998T. Pluim, ´De oude Baarnsche postwagens,´ knipsel uit onbekende krant (1918)H.J. Poots, ‘t Hoogh Landt [Hoogland 1981]T. Pluim, Uit de geschiedenis van Baarn (Schiedam 1975) H. Poots, ´De Hamseweg terug van “weg geweest, ” De Stad Amersfoort? 1986J. Renkers, Genealogie familie Renkers (2 dln, Amsterdam 2002)J.G.J. Reussien, Van een pastoor op het Hoge Land tussen de jaren 1740 en 1757 (typoscript Amersfoort 1983), brief H. Ram 28.2.1743 C. Roodhart, ´Herinneringen [o.a. postkantoor Eemnes-Binnen],´ Historische Kring Eemnes 21 (1999) 140-143J.A. Uitenbogaart, ´Beknopte geschiedenis van het postkantoor te Amersfoort, ´ Flehite 3:1 (juli 1969) 8-13, 3:2 (jan. 1970) 23-30J.A. Uitenbogaart, ´De paardenposterij te Amersfoort van 1810 tot 1854,´ Flehite 3:4 (okt. 1970) 1-8J.A. Uitenbogaart, ´Leusden, een stukje postgeschiedenis,´ Historische Kring Leusden 13 (1997) 224-230J.A. Uitenbogaart, ´Het postvervoer tussen Amersfoort en Maarsbergen via Leusden,´ Historische Kring Leusden 14 (1998) 277-281D. Veenstra, Frankeerstempels Nederlandse gemeenten c.a. [z.p. 1978/9]O.M. Vellinga, De poststempels van Nederland 1676-1915 (1932, herdruk 1967)Verhalen en vertelsels uut Hoogland (´t Hooghlandt´s Genootschap, Hoogland 2001)Volledig Amersfoortsch Adres- en Jaarboek 1920-1921