Opvallend laat
door Gerard Raven
Hoogland is opvallend laat begonnen met een eigen historische vereniging. We kunnen natuurlijk niet vergelijken met Amersfoort (1878, de eerste van de provincie) of Woudenberg (1955), maar vooral na 1970 kreeg vrijwel elke gemeente in Utrecht er een. Zo ook in Eemland: 1974 Baarn, 1979 Eemnes, 1980 Bunschoten en Soest, 1985 Leusden. Nog twee nabije gemeenten: 1968 Nijkerk en 1994 Hoevelaken.
Waarom bleef Hoogland dan achter, terwijl de dreigende annexatie toch alle aanleiding bood? Misschien moeten we veronderstellen dat alle actievoeren de aandacht juist wegnam van het verleden; er moest worden gestreden voor de toekomst! Bovendien blijken het vaak niet de geboren dorpelingen te zijn die met een historische vereniging beginnen, met belangstelling voor het eigen verleden, maar de import die op zoek is naar nieuwe wortels. En die kwam net even later, met de bouw van de nieuwe woonwijk De Bieshaar.
Ná de annexatie van 1974 keerde de politieke rust terug. Er was nu tijd om met weemoed terug te kijken naar het verleden, temeer daar de aanleg van nieuwe woonwijken in wat nu Amersfoort-Noord ging heten in rap tempo doorzette. Zo zag Gijs Hilhorst zijn boerderij Groot Emiclaer aan de Emiclaerseweg letterlijk omringd door de huizen van Zielhorst; alleen huis, erf en opstallen bleven behouden. Gijs was één van de gastheren bij een open dag op 29 april 1978. In de brochure Reageer voor het te laat is werden liefst twaalf historische boerderijen gepresenteerd in het gebied tussen Schothorsterlaan en Heideweg. Het voorwoord was van Wim van Hoorn, voorzitter van de Archeologische Werkgemeenschap voor Nederland, afdeling Vallei en Eemland, en bestuurslid van de Oudheidkundige Vereniging Flehite. Men wilde laten zien wat er aan landschap en cultuur zou verdwijnen; naar we nu weten vergeefse moeite. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat er nu wél plannen werden geboren voor een eigen historische kring.
Een vergeefse poging
Wie tot dat eerste groepje Hooglanders behoren wordt niet vermeld en bleek al niet meer te achterhalen! Zij hebben vermoedelijk een oproep in de De Hooglander Koerier geplaatst. Op 12 juni 1981 kwamen liefst dertig belangstellenden voor het eerst bijeen in Concordia (nu partycentrum ‘t Hoogh Landt aan de Kerklaan). Daaronder waren de heer Halfwerk, Gijs Hilhorst, Martin Knegt, Gerard Pommer en Wim Resink. De nieuwe vereniging zou net als later Historische Kring Hoogland moeten heten. Knegt (1920-1992) werd voorlopig voorzitter; hij was van 1940 tot 1982 ambtenaar bij de afdeling Bevolking van de gemeente Amersfoort. Knegt woonde op de Amersfoortse Berg, maar had via de Dorpsraad contacten met Hoogland gekregen. Pommer werd secretaris, Halfwerk penningmeester. De eerste ideeën lijken sterk op die van 1995: er zou een voorlichtingsavond gehouden worden om de opinie te peilen en Hooglanderveen zou er zeker bij betrokken moeten worden. Om advies te krijgen hoe men verder te werk moest gaan zou men iemand met meer ervaring uitnodigen.
Pas in 1995 was de lijd rijp voor een nieuwe poging.
De eerste bestuursvergadering vond plaats op 7 september 1981, in aanwezigheid van Peter van den Breemer, secretaris van de Historische Vereniging Soest. De doelstelling werd als volgt geformuleerd: “zoveel mogelijk van het vroegere en tegenwoordig Hoogland vast te leggen en te verzamelen”. Het lijkt erop dat men dus vooral onderzoek wilde doen met een beperkt aantal belangstellenden; lezingen en excursies worden niet vermeld. Daarvoor zou men oude boerderijen veldnamen inventariseren, volkscultuur vastleggen op foto’s e.d., het dialect op de band opnemen en contacten zoeken met andere instellingen. Op 22 oktober wilde men een bijeenkomst met een kleine expositie houden in Concordia. Men zou verder bijeenkomsten houden in de hulpsecretarie, waar ook de toenmalige Dorpsraad bijeenkwam (nu staat hier seniorenflat De Malehoeve aan de rotonde Zevenhuizerstraat /Hamseweg). Verder waren er allerlei plannen voor activiteiten: documentatie, foto’s en films verzamelen en navragen of er al opgravingen waren gedaan bij het voormalige huis Emiclaer. Ook werd met belangstelling uitgekeken naar de expositie Bedreigd Hoogland, die in december in Museum Flehite gehouden zou worden. Hierin zouden kunstwerken en andere afbeeldingen van het oude Hoogland getoond worden.
Na 22 oktober is de Kring een snelle dood gestorven. Gijs Hilhorst weet zich te herinneren dat er sterk bij hem op aangedrongen is voorzitter te worden; er was een echte trekker nodig. Hij zag daar zelf toen geen kans voor. Daarmee was het lot bezegeld.
Twee plannen
Pas in 1995 was de tijd rijp voor een nieuwe poging. Geert de Groot had al vier jaar lang historische artikelen geschreven in de nieuwsbrief van de Vereniging Dorpsbelangen Hoogland. Hij kreeg veel positieve reacties, maar miste de stimulans van een historische vereniging. Vandaar ook zijn oproep in de nieuwsbrief van april 1995. Hij wilde een Heemkundige Studiekring, die zou gaan bewaren wat er nog te bewaren viel; men was eigenlijk al veel te laat. Ook hij dacht dus kennelijk vooral aan onderzoek in kleine kring: vraaggesprekken afnemen en foto’s en documenten verzamelen.
Kort daarna kreeg ik als conservator van Museum Flehite een telefoontje van Arnold Schimmel, eigenaar van de inmiddels verdwenen houthandel en van de doehetzelfzaak Formido, beide bij de genoemde rotonde. Naast de Formido stond toen nog het oude postkantoortje van Renkers aan de Hamseweg. Schimmel stelde het museum voor dit te huren voor exposities over Hoogland. Het museum had daar tijd noch geld voor, maar ik wilde toch graag de meningen peilen in het dorp. Vandaar dat ik een vergadering belegde met een aantal sleutelfiguren, die al gauw de vijf G’s werden genoemd: Geert de Groot, Gerard Hilhorst, Gijs Hilhorst en Gerard Monkhorst. De laatste was gastheer in zijn boerderij aan de Oudeweg 6. Al snel was duidelijk dat een expositieruimte inderdaad te hoog gegrepen was; wel wilde iedereen graag een historische kring. Dat zou ook de naam worden: vereniging vond men te pretentieus. Men wilde klein beginnen, de contributie laag houden en bij voorkeur niet aan politiek doen. Het moest een brede vereniging worden, met aandacht voor studie én gezelligheid. Die ideeën zijn na tien jaar nog niet echt veranderd.
Vijfmaal kwam de voorbereidingsgroep bijeen. Gijs, Gerard Monkhorst en ikzelf stelden zich beschikbaar voor een bestuursfunctie. Wij vonden het belangrijk dat een echte Hooglander voorzitter werd; hij zou ‘de beste aanbeveling bij de Hooglanders’ zijn. Zo werd Gijs alsnog overgehaald de kar te trekken.
Op 27 september kon de oprichtingsvergadering plaatsvinden in wijkcentrum De Neng. Er waren ca vijftien mensen aanwezig. Daarbij was ook Berrie van Wijk-Blom van de Historische Kring Eemnes, die vertelde over de aanpak van die kring. Op haar uitnodiging heeft het bestuur later een bezoek gebracht aan de oudheidkamer aldaar, om te zien hoe de documentatie was opgezet. De Stichting Stichtse Geschiedenis gaf modellen van officiële stukken. De statuten werden op 15 december gepasseerd voor ons lid Paul Jansen in ‘t Hoogh Landt. De Historische Kring Hoogland was geboren!