Bron van kennis en gezelligheid
door Peter Kok en Arie van den Heuvel
“De Historische Kring Hoogland is druk op zoek naar materiaal voor het documentatiecentrum. De eerste [schenking] kregen wij van de Historische Kring Eemnes, meteen op de oprichtingsvergadering [27 september 1995]: de korte geschiedenis van Henk Poots, ‘t Hoogh Landt [Hoogland 1981]. Ook zijn er al knipsels verzameld. Uw aanvulling is van harte welkom!”
Deze oproep is afkomstig uit het allereerste nummer van De Bewaarsman van oktober 1995. Elke (beginnende) historische vereniging wil graag een collectie opbouwen en heeft onmiddellijk met dezelfde vragen over collectievorming te maken: berging, registratie, ontsluiting, verzekering. Een kernvraag is echter wat nu wel en niet te verzamelen. Vaak dwingen ruimtelijke en financiële eisen tot selectie.
Het doel van de collectie
In een notitie van begin 1996 omschreef het bestuur het doel als volgt: “De Historische Kring Hoogland beoogt met haar collecties het opbouwen van een documentatiebestand ten behoeve van de werkgroepen, lezingen en het tijdschrift. De actieve collectievorming beperkt zich tot puur Hooglandse zaken. Omdat er geen zicht is op het verwerven en beheren van een oudheidkamer worden geen voorwerpen verworven. Een uitzondering kan worden gemaakt voor bedreigde voorwerpen van een uniek Hooglands karakter. ”
Het bestuur richtte zich op het bijeenbrengen van de volgende soorten collecties:
* literatuur: boeken, brochures, tijdschriften, rapporten e.d.;
* handschriften: archiefstukken, memoires, aantekeningen van onderzoekers e.d.; “.
* drukwerken: kaarten, affiches, plattegronden e.d.;
* documentatie: kranten, knipsels, bidprentjes, verzamelingen fotokopieën e.d.;
* beeld- en geluidsopnamen: foto’s, dia’s, films, video’s, cd’s e.d.;
* (kleine) voorwerpen.
Vanaf het begin van het bestaan van de Historische Kring Hoogland hebben leden enthousiast schenkingen gedaan. Deze werden en worden steeds bekendgemaakt in De Bewaarsman, in de rubriek Aanwinsten in het documentatiecentrum.
Clubhuis en archiefbeheerder
Op de jaarvergadering van 21 april 1997 kon het bestuur meedelen dat de Historische Kring vanaf dat moment beschikte over een eigen clubhuis. Op het erf van (wijlen) Frans Pommer aan De Bik 22 deelde men een gebouwtje met de Vereniging Dorpsbelangen Hoogland. Twee kamers waren beschikbaar voor vergaderingen en voor inzage in de collecties, die waren ondergebracht in stalen archiefkasten. Voortaan konden de leden elke eerste woensdag van de maand van 19.30 tot 22.00 uur terecht voor studie en voor onderling contact.
Dankzij schenkingen werd de collectie steeds omvangrijker. Eind 1998 vond het bestuur het moment aangebroken om een archiefbeheerder aan te stellen. Men vond Eduard van Groenestein bereid om de collecties te beheren. Vanaf dat moment was hij gastheer op de clubhuisavonden en vraagbaak voor inzage in de stukken.
De Neng
Jarenlang is dankbaar gebruik gemaakt van het clubhuis aan De Bik. Eind 2004 bood de herbouw van wijkcentrum De Neng aan de Engweg 7 nieuwe mogelijkheden. De Historische Kring Hoogland heeft bovenin, in het gedeelte genaamd De Sluis, twee prachtige kastenwanden ter beschikking. Daar zijn collecties nu ruimschoots en goed geordend opgeborgen. Ook in De Neng is het iedere eerste woensdag van de maand (uitgezonderd de zomervakantie) van 19.30 tot 22.00 uur ‘clubhuisavond’.
Sinds het archief zich in De Neng bevindt is de belangstelling om de documenten te raadplegen gegroeid. De één met het oog op het maken van een stamboom, de ander op zoek naar informatie over bijvoorbeeld boerderijen. Wie de laatste ledenvergadering op 18 april 2005 in De Neng heeft bezocht, heeft met eigen ogen kunnen zien wat van de oproep in 1995 is terechtgekomen. Veel leden hebben op deze avond in de bakken met bidprentjes gesnuffeld, de mappen met oude kranten-artikelen ingezien, de foto’s van (verdwenen) boerderijen bekeken en ‘och ja’ geroepen bij het zien van de Jeugd Echo.
Wat is er te vinden in het documentatiecentrum?
Boeken en documenten: het eerst ontvangen document was zoals aangegeven het boekje van Henk Poots. Inmiddels hebben vele gulle gevers boeken en brochures over Hoogland en Hooglanderveen geschonken. In het archief bevinden zich ook boeken over omringende gemeenten. Plaatsen waar Hooglanders vaak hun partners hebben gevonden en er dus familiebanden zijn.
Handschriften: er is een beperkt aantal originele documenten, memoires en aantekeningen.
Tijdschriften: dankzij ruilabonnementen met historische verenigingen uit de omringende gemeenten zijn de bladen aanwezig van onder meer Amersfoort, Baarn, Bunschoten, Eemnes, Hoevelaken, Leusden, Nijkerk en Soest. Bladen waarin leden vaak nét datgene vinden waar ze al jaren naar op zoek zijn.
Kranten: wie gebruikt niet eens de schaar om een artikel in de krant uit te knippen om dit te bewaren? Na verloop van tijd kan men dan een hele verzameling krijgen. De leden hebben ervoor gezorgd dat het archief vele krantenknipsels bevat, chronologisch geordend in mappen. Die zijn opgezet door de toenmalige werkgroep Documentatie onder leiding van Alie Stroop-Stoker. Het oudste knipsel in het archief is een tijdschriftartikel met een fotoserie over de Watersnood in Hoogland in 1916. Ook hedendaagse krantenartikelen over Hoogland worden uitgeknipt en verzameld, zodat de leden van over 50 jaar een goed beeld kunnen krijgen van Hoogland en Hooglanderveen in het begin van de 21e eeuw. Nog steeds kunnen de mappen completer gemaakt worden door de aanlevering van (oude) artikelen.
Kaarten: er zijn vele kaarten te vinden, zoals kadasterkaarten van 1832, 1950 en 1960, de topografische kaart van Amersfoort en omgeving van 1855, de krijgsspelkaarten van 1911, die met genummerde boerderijen uit 1972 en tenslotte met huizen 1970-1990. Op blz. 77 is een kaart afgebeeld van het grondgebruik in de gemeente Hoogland in 1969.
Boerderijen: in het begin van het bestaan van de Historische Kring Hoogland is een werkgroep bezig geweest met het verzamelen van fotokopieën over Hooglandse en Hooglanderveense boerderijen. Al deze gegevens bevinden zich in een dertien tal mappen in het archief.
Archieven: (deel)archieven van reeds opgeheven verenigingen, zoals van de Katholieke Plattelands-jongeren, Jonge Boeren- en Tuindersbond, Meisjes¬beweging ABTB en RK Toneelvereniging Crescendo. De bestuurders van deze verenigingen hadden gelukkig historisch besef en dankzij hen ging dit materiaal niet verloren.
Foto’s: altijd een geliefd onderwerp. Op dit moment zijn in het archief ruim 1000 foto’s te vinden die betrekking hebben op mensen en plaatsen in Hoogland en Hooglanderveen. Naar aanleiding van het boekje Een wereld van verschil zijn ruim 500 foto’s gemaakt van boerderijen en huizen die moesten wijken voor de woningbouw in Vathorst/Hooglanderveen. Een groot deel daarvan is ook te bekijken op de website www.hoogland-dorp.nl. De overige foto’s zijn geschonken door leden. Dit zijn bijvoorbeeld oude klassefoto’s, foto’s van de deelname van Hoogland aan Zeskamp/Spel zonder Grenzen, van de Hooglandse natuur en het landschap van vóór de grootschalige woningbouw, van bevrijdingsfeesten of sacramentsprocessies. Tijdens de Martinus Zomermarkt en het Dorpsfeest krijgt menig (voormalig) Hooglander nostalgische gevoelens bij het zien van al die oude foto’s in de kraam. Met een gift in de vorm van een oorspronkelijke foto of een scan (graag met toelichting) kunnen de leden een bijdrage leveren om het beeld van de voormalige gemeente Hoogland zo compleet mogelijk te maken.
Het oudste knipsel in het archief is een tijdschriftartikel met een fotoserie over de Watersnood in Hoogland in 1915.
Beeld- en geluidsopnamen: in het archief bevinden zich onder meer de cd Waar bleef Hoogland? en drie cd’s met reportages van Henk van Middelaar: Hoogland, scherven uit de geschiedenis. Verder video’s van tv-uitzendingen over de Hooglandse Ondergrondse Strijdkrachten en een optreden van cabaretgroep Farce Majeur, beide ter gelegenheid van de dreigende annexatie circa 1972.
Genealogie: in de loop van de tijd heeft een aantal leden een stamboom of kwartierstaat samengesteld, onder andere van de families Van den Boom, Van den Hoven, Van ‘t Klooster, Van Noordenburg en Pommer. Het ontdekken van familierelaties en de vraag ‘van wie stam ik af’ is de mens eigen.
Bidprentjes: voor stamboomonderzoek wordt vaak gebruik gemaakt van gegevens welke vermeld zijn op bidprentjes. Vele leden willen zelf een verzameling van deze prentjes in bezit hebben. Op een gegeven moment kan men om daartoe geëigende redenen hiervan afscheid willen nemen. In dat geval is het archief een goede bestemming, waar op dit moment al ruim 1800 bidprentjes zijn opgenomen. En door uitwisseling met andere historische verenigingen zijn er gegevens van ruim 2800 bidprentjes beschikbaar voor onderzoek.
Voorwerpen: De Neng leent zich niet voor het bewaren van (grote) objecten. Toch zijn er onder meer de volgende voorwerpen te vinden: tegels met bekende gebouwen in de gemeente Hoogland, vaantjes van evenementen, de gewonnen beker van Spel zonder Grenzen, luciferdoosjes met de tekst Handen af van Hoogland en een kist van eierhandel Boon.
Ontsluiting
Zoals uit het voorgaande blijkt ligt de nadruk op het bewaren van de Hooglandse en Hooglanderveense historie in papiervorm. Een in 1995 gemaakte keuze, die ook anno 2005 juist is vanwege het ontbreken van een oudheidkamer. Het bestuur heeft samen met Eduard van Groenestein hard gewerkt om de collectie goed handmatig te ontsluiten.
Het is beslist de moeite waard om eens een kijkje te komen nemen. Een overzicht van de collectie is te vinden op de eerder genoemde website. Via deze zullen naar verwachting steeds méér opgenomen stukken te raadplegen zijn. Ondertussen is en blijft historisch materiaal welkom, variërend van foto’s via jaarverslagen van de Coöperatie tot het krantje Hooglands Nieuws voor onze Militairen. Bestuur en archiefbeheerder nemen het graag op in het documentatiecentrum. Zo komt het ten dienste van leden en andere geïnteresseerden in de geschiedenis van de voormalige gemeente Hoogland.
