Het tijdschrift met veel kopij
door Nellie van Vulpen
De herdenking van het tienjarig bestaan van de Historische Kring Hoogland biedt tevens de gelegenheid tien jaar De Bewaarsman te belichten. Het bestuur wilde een blad dat gemakkelijk leesbaar was en waar Hooglanders zich in konden herkennen. Maar anderzijds moest het ook interessant zijn voor het groeiende aantal nieuwkomers. Die zouden ook belangstelling hebben voor de geschiedenis van hun nieuwe woonplaats.
De naam van het tijdschrift was zoals eerder vermeld een voorstel van Geert de Groot, maar was bedacht door Frans Pommer. Men was het er over eens dat deze naam in alle opzichten voldeed. Een bewaarsman is een typisch Hooglands begrip: hij hield toezicht op vee dat ver van de boerderij in de polder werd geweid. Bovendien duidt het begrip ook op het bewaren van het Hooglandse erfgoed, de doelstelling van de Historische Kring.
Het eerste nummer verscheen begin oktober 1995, direct na de oprichting van de Kring. Het was toen nog een nieuwsbrief op A4-formaat, in een oplage van slechts 50 stuks. Vanaf 1996 verschenen er jaarlijks vier nummers op A5. Vanaf 2003 verschijnen jaarlijks drie nummer op A5. De normale oplage van De Bewaarsman is op dit moment 525 exemplaren.
De redactie
De redactie bestond aanvankelijk slechts uit Gerard Raven. Op de vergadering van november 1995 bood ik mijn medewerking aan als redactielid. Omdat ook een tweehoofdige redactie een grote belasting voor ons vormde, werden pogingen ondernomen tot uitbreiding. Die bleven de eerste jaren vruchteloos. Pas najaar 2000 diende zich een derde kandidaat aan: Arie van den Heuvel. In tegenstelling tot beide andere redactieleden had hij geen geschiedenis gestudeerd, maar hij had wel ervaring op redactioneel gebied en was uiteraard geïnteresseerd in de geschiedenis van het dorp Hoogland. Pogingen die nog werden ondernomen de redactie verder uit te breiden hadden geen resultaat.
Vormgeving en drukwerk
De redactie heeft er van meet af aan naar gestreefd het uiterlijk van het tijdschrift te verbeteren. Gezien de beperkte financiële middelen kon dat slechts in fasen gebeuren. Wie de stapel tot nu toe verschenen tijdschriften van De Bewaarsman in ogenschouw neemt, ziet dat er in de loop van de tijd heel wat veranderingen in de vormgeving zijn aangebracht. In het eerste jaar werd de omslag opgesierd met een tekening van de laatste Hooglandse bewaarsman, Wim de Ridder, met een stier aan een touw. Deze was gemaakt door Joke van der Geest-Christiaans, bekend van aquarellen van Hooglandse boerderijen. Voor de eerste nummers verzorgde de redactie zelf de vormgeving en werd het blad gemaakt door een kopieerwinkel in Amersfoort.
Het uiterlijk van het tijdschrift trok de aandacht van Rob Goedvolk, die in de loop van 1996 zijn diensten aanbood als vormgever. Hij vond terecht dat een en ander wel voor verbetering vatbaar was. Met ingang van het jaar 1997 werd De Bewaarsman in een nieuw jasje gestoken. Bovendien werd het drukwerk nu professioneel aangepakt door Willem van Beek in Hooglanderveen. Het resultaat was een hele stap vooruit; de kwaliteit van de teksten en de afbeeldingen werd aanmerkelijk hoger. Voortaan zou elke omslag verwijzen naar de inhoud door middel van een foto met daaronder de onderwerpen van de artikelen. Vanaf het begin heeft elk jaar een eigen kleur gekregen, terwijl de opmaak hetzelfde bleef.
Toch bleef de redactie er bij het bestuur op aandringen dat er meer geld beschikbaar zou komen voor De Bewaarsman. Het tijdschrift was immers het paradepaardje van de Historische Kring. Een goed verzorgd blad zou meer belangstellenden en daarmee leden aantrekken. Begin 2000 liet Rob weten dat hij moest stoppen met zijn werk voor De Bewaarsman. Omdat er geen opvolger voor hem kon worden gevonden, werd besloten dit vanaf begin 2001 ook onder te brengen bij Van Beek. De omslag werd nu gedrukt op wit glanspapier, met een sepia foto. Ook werd het mogelijk foto’s scherper af te drukken. Vormgeefster Eline Mulder heeft in overleg met de redactie ook daarna nog verbeteringen aangebracht.
Naar aanleiding van het tienjarig jubileum heeft de redactie extra geld kunnen besteden aan een geheel nieuwe opmaak. Het stramien daarvoor is gemaakt door Bea Oostenenk van Het Bos uit Utrecht. Zij had eerder al, bij bureau Index uit Utrecht, het boekje over Sint Jozef vormgegeven (zie het volgende hoofdstuk). Eline zal dit stramien voortzetten. Het enige element van het omslag dat sinds 1995 bleef is het wapen van Hoogland.
Oplage en verspreiding
De Bewaarsman was vanaf het begin een groot succes. Na een stormachtige groei in het begin stijgt de oplage nog steeds. Leden zijn (oud-)Hooglanders van over de hele wereld. Zelfs in Canada wordt De Bewaarsman met interesse gelezen door emigranten uit Hoogland en hun nazaten. Maar ook de ‘nieuwe’ Hooglanders zijn geïnteresseerd in de geschiedenis van hun woongebied. Op de eigen website zijn alle nummers die langer dan een jaar geleden zijn verschenen, opgenomen en doorzoekbaar.
Wat zal ‘men’ er wel niet van denken en
wat gaat het iemand anders aan?
De verspreiding van De Bewaarsman werd aanvankelijk geregeld vanuit de redactie. Vrijwilligers brachten de nummers rond en wie verder weg woonde, kreeg het over de post gestuurd. Medio 1997 was de oplage echter zó groot geworden dat deze neventaak te omvangrijk werd. Bovendien was het bestuur van mening dat de redactie hiermee niet belast moest worden. Vanaf het septembernummer van dat jaar werd Barend ter Wal belast met de distributie van De Bewaarsman. Zijn huis werd een steeds uitgebreider ‘postkantoor’, waar de vrijwilligers hun etiketten, enveloppen en tijdschriften ophaalden. In het voorjaar van 2005 werd deze taak overgenomen door Jan Tolboom.
Auteurs
Hoeveel energie er ook wordt besteed aan de uitvoering, het gaat natuurlijk primair om de inhoud. Een redactie moet zorgen dat er artikelen zijn die kunnen worden gepubliceerd. Het verwerven van kopij is daarom een voortdurende zorg. De leden zijn geïnteresseerd in de geschiedenis van hun dorp, maar zij realiseren zich vaak niet dat zijzelf met hun herinneringen onderdeel vormen van die geschiedenis. Daarnaast beschikken zij ook over een schat aan materiaal, zoals foto’s en oude gebruiksvoorwerpen. Een redactie moet proberen dat boven tafel te krijgen. Velen zijn echter bang om de ‘vuile was’ buiten te hangen. Wat zal ‘men’ er wel niet van denken en wat gaat het iemand anders aan? Toch zijn er gelukkig velen die wél bereid zijn hun geschiedenis op te schrijven, of er over te vertellen als schrijven problemen oplevert. Anderen komen met oude foto’s. De Bewaarsman is dan een geschikt medium om ze te publiceren en zodoende te achterhalen wie er allemaal op zo’n foto staan.
Om eens te bekijken hoe de verhouding tussen de bijdragen van de redactie en die van de leden ligt, heb ik alle auteurs en hun artikelen geturfd. De periode loopt van het eerste “echte” nummer van 1996 tot en met het aprilnummer van 2005. Daarbij zijn het verenigingsnieuws, mededelingen over aanwinsten, reacties en/of aanvullingen op artikelen buiten beschouwing gelaten, evenals de recen-sies. In het tienjarig bestaan van De Bewaarsman heeft de redactie zo’n 40 artikelen geschreven.
De leden en niet-leden schreven ca 60 bijdragen. In een enkel geval heeft een redactielid samen met een gewoon lid een artikel geschreven en soms waren er meer auteurs. Komt die verhouding overeen met die van tijdschriften van andere historische verenigingen? We weten het niet. De redactie is zich er overigens altijd heel goed van bewust geweest dat zij minder zelf moet schrijven en vooral lezers moet uitdagen tot het leveren van bijdragen.
Onderwerpen
In het vijfde jaar van het bestaan van De Bewaarsman heeft Gerard Raven een onderzoek gedaan naar de soorten artikelen die zijn verschenen. Hij wilde daarbij graag weten in hoeverre het aanbod paste bij de vraag. Omdat er geen enquête onder de leden van de Historische Kring was gehouden, heeft hij toen gekeken naar de resultaten van een onderzoek onder leden van zeven historische verenigingen in de provincie in 1999. Daaruit bleek dat zij grote belangstelling hadden voor econo-mische en sociale geschiedenis, onderwerpen die in redelijke mate aan bod kwamen in De Bewaarsman. Ook bouwgeschiedenis, landschap, natuur en milieu, familieonderzoek en archeologie scoorden hoog. Maar die onderwerpen waren weinig tot nauwelijks aan de orde gekomen in ons tijdschrift.
Hoe is de stand van zaken vijf jaar later? Bij het tellen van de artikelen en het onderbrengen in rubrieken dook al meteen een probleem op. Er is vooral na 1999 een aantal artikelen verschenen dat meer dan één nummer besloeg. Zou je deze samenvoegen, dan zou je een wel zeer scheef beeld krijgen van de omvang van de onderwerpen die aan de orde gekomen zijn. Ik heb daarom elk vervolgartikel afzonderlijk geteld. Voorts heb ik zoveel mogelijk dezelfde indeling aangehouden als Gerard Raven in De Bewaarsman van 2000. Dat wil zeggen dat ook nu de boerderijen weer onder economische geschiedenis vallen. Een uitzondering heb ik gemaakt voor het artikel over Hoogerhorst uit 2004, omdat het hier vooral ging om de bouwkundige aspecten van deze boerderij.
% Onderwerp Rubriek Aantal artkelen
41 economie, landbouw, landschap economische geschiedenis 21
39 biografieën, families familiegeschiedenis 20
14 cultuur, kerk, verenigingsleven sociale geschiedenis 7
4 boerderijen en andere gebouwen bouwgeschiedenis 2
2 algemeen, bestuur politieke geschiedenis 1
Uit de tabel blijkt dat de economische geschiedenis nu bovenaan de lijst staat, terwijl dat eerder 25% was. Scoorde familiegeschiedenis de vorige keer slechts 12%, nu is dat opgelopen naar 39%. Sociale geschiedenis is van de eerste plaats (43%) gezakt naar 14%, een dramatische daling. Bouwgeschiedenis, politieke geschiedenis en archeologie bleven onveranderd laag scoren. In hoeverre dit beeld beantwoordt aan de verwachtingen van de lezers van De Bewaarsman is na vijf jaar nog steeds onduidelijk. Gezien het nog immer groeiende aantal leden en de enthousiaste reacties op nieuwe nummers lijkt hier echter (nog?) geen probleem te zijn.
Redactie
Gerard Raven 1995-heden
Nellie van Vulpen 1995-heden
Wim Smink 1995
Arie van den Heuvel 2000-heden
Vormgeving publicaties
Joke van der Geest-Christiaans 1996
Rob Goedvolk 1996-2000
Eline Mulder, Drukkerij Van Beek 2000-heden
Stramien nieuwe vormgeving m.i.v. 2005: Bea Oostenenk, Het Bos
Distributie
Gerard Raven 1995-1997
Barend ter Wal 1997-2005
Jan Tolboom 2005-heden