Historisch karakter boerenerf hersteld
ALBERT VAN ENGELENHOVEN
Tot voor kort stond in de buurtschap De Bik een vervallen boerderijtje dat slechts via een lang zandpad vanaf de Coelhorsterweg bereikbaar was. Dit boerderijtje (op nummer 6), omringd door grote en al even vervallen schuren, werd bewoond door broer en zus Van Weerhorst; Gradus en Meintje. Door buitenstaanders werden zij beschouwd als zonderling en om die reden zijn zij enkele keren voor televisieprogramma’s geportretteerd.
De omstandigheden waarin zij vertoefden in hun nog net niet officieel ‘onbewoonbaar verklaarde woning’, was naar huidige begrippen curieus. Tot hun overlijden, enkele jaren terug, had de familie Van Weerhorst de boerderij zo’n 150 jaar in bezit gehad. Zij hebben er nauwelijks iets aan veranderd. Nu wordt dit bijzondere pand gerestaureerd.
Bouw en restauratie
Boerderij Kraaijkamp is omstreeks 1820 gebouwd door Willem Klaaijkamp (1777-1854), de zoon van Cornelis Kraaijkamp en Grietje Bus. In 1819 had hij ‘een stuk bouwland met het houtgewasch daarop en ommestaande, groot omtrend één morgen, vierhonderd roeden, gelegen in de gemeente van het Hoogland’ gekocht van de gemeente Amersfoort voor 430 gulden. Enkele jaren geleden zijn Gradus en Meintje van Weerhorst overleden. Jos Smink
kocht de boerderij met erf en de vele schuren, met de bedoeling deze af te breken en er voor zijn gezin een nieuw huis te bouwen.
De oude boerderij was echter in 1986 als monument aangewezen, waardoor deze niet ingrijpend gewijzigd kon worden. Na overleg met de gemeente Amersfoort is afgesproken dat er iets verder op het erf een nieuw woonhuis mocht worden gebouwd als de oude boerderij door hem zou worden gerestaureerd.
Bouwhistorisch onderzoek
Voorafgaand aan het maken van een verantwoord restauratieplan is de boerderij door mij onderzocht op de bouwhistorie. De verrassing was groot toen bleek dat deze zich in nog grotendeels authentieke staat bevond. Dit is niet de staat ervan na de bouw in 1820, maar zo’n veertig jaar later. Toen Gerrit van Weerhorst de boerderij in 1854 kocht om er zijn zoon Arie te laten wonen, is het huisje namelijk aan de linkerzijde met zo’n 1,35 meter vergroot. Daarmee kreeg deze een oppervlakte van een kleine 9 x 15 meter. De reden voor de vergroting is waarschijnlijk de toegenomen veestapel. Aanvankelijk bevond zich alleen aan de rechterzijde van de deel een grupstal; na de verbouwing werd er ook aan de linkerzijde een gerealiseerd. Van de veestapel in die tijd moeten wij ons echter niet veel voorstellen: naast wat kleinvee was een bezit van zo’n vijf koeien al heel wat.
Het woongedeelte is traditioneel ingedeeld met de heerd (woonkamer) in de middenbeuk en daarnaast enerzijds een zijkamer met bedstede(n) en anderzijds een provisie ruimte met kelder en opkamer. De hangschouw in de heerd is bijzonder: deze is namelijk 17d’-eeuws, waarschijnlijk afkomstig van een (afgebroken) oude boerderij uit de omgeving. Deze schouw en al het houtwerk in de vertrekken is rood geschilderd; een opvallende kleur, maar rode oker was vroeger een goedkoop pigment. Uit alles bleek dat de boerderij met minimale middelen moet ziin gebouwd. Zo bestaan de stijlen van de ankerbalken uit afgedankte oude eiken roeden (staanders) van een hooiberg. Bovendien waren in oorsprong alleen de voorgevel en de brandmuur (de muur tussen woon- en bedrijfsgedeelte) van steen; alle overige wanden bestonden uit houten beschot. Nadien is er meer ‘versteend’, maar de achtergevel is nog steeds van hout, evenals enkele binnenwanden.
Ergens in de twintigste eeuw heeft er nog een opvallende verbouwing plaatsgevonden. Nadat al eerder het rieten dak was vernieuwd in een pannendak, zijn op een gegeven moment de wolfseinden (de schuine dakvlakken aan voor- en achterzijde) opgetrokken, waardoor beide gevels een top kregen. Op een oude foto zijn vader en zoon Van Weerhorst te zien voor hun boerderij, toen nog met wolfseind.
De restauratie in 2005
De boerderij mag dan in hoge mate authentiek zijn, de onderhoudstoestand ervan was erbarmelijk. Omdat de boerderij geen nieuwe functie krijgt, bestond de mogelijkheid deze volledig authentiek te restaureren. De werkzaamheden vonden vorig jaar plaats naar plannen van bureau Monumentenzorg van de gemeente Amersfoort en zijn uitgevoerd door aannemingsbedrijf Van den Ham uit Nijkerk.
Er is veel werk verzet. Zo is ondermeer het oude dak, dat volledig verrot bleek, geheel vernieuwd. Op de oude ankerbalkgebinten is een nieuwe traditionele sporenkap geplaatst, waarbij de oorspronkelijke wolfseinden weer terugkeerden. Op het nieuwe dak zijn vervolgens de oude pannen gelegd. Ook zijn alle, eveneens geheel verrotte, vensters en deuren vernieuwd. Deze zijn minutieus gekopieerd naar de oude toestand. Verder zijn de stookplaatsen in de heerd en de deel voorzien van een nieuw gemetselde schoorsteen, zodat er weer gestookt kan worden.
De grupstal is aan de rechterzijde geheel in oorspronkelijke staat hersteld. Hier kunnen de koeien weer op stal worden gezet. Tot grote verrassing bleek onder een deklaag van cement, de oorspronkelijke bakstenen klinkervloer van de deel nog geheel aanwezig. De sporen van eeuwenlang boeren zijn nog zichtbaar in de stenen. Zoals vroeger gebruikelijk zijn de muren wit gekalkt en is de onderzijde ervan zwart geteerd. Daarnaast vonden nog vele werkzaamheden plaats die ‘het vervallen boerderijtje’ van weleer, weer in goede staat hebben gebracht, zonder dat deze er nu ‘als nieuw’ uitziet. Scheefstaande muren, gebinten, deuren en vensters staan nog steeds scheef, zodat de eeuwenoude oorsprong van boerderij Kraaijkamp niet wordt ontkend.
Erf
De vele schuren rond de boerderij waren zonder historische waarde en zijn allemaal afgebroken. Het nieuwe schapenhok, de wagenschuur en de paardenstal zijn in harmonie met de oude boerderij vormgegeven.
Voor de inrichting van het erf heb ik een ontwerp gemaakt dat nog dit jaar zal worden uitgevoerd en waarin voor de boerderij een omheinde moestuin zal worden gerealiseerd, een waterpoel gegraven en een appelboomgaard gepland. Alles geheel volgens historisch model.
Ook zal er achter de boerderij een hooiberg worden gebouwd, daar waar deze vroeger ook stond. Deze zal volledig authentiek worden uitgevoerd, met eikenhouten roeden en een rieten kap.
Bezichtiging
Met de vele veranderingen van de laatste vijftig jaar in het agrarisch bedrijf, is veel van het historische karakter van de boerenerven verdwenen. Met het herstel van boerderij Kraaijkamp is een poging gedaan om deze historie nieuw leven in te blazen .
U kunt ook met eigen ogen zien onder welke omstandigheden men in vroeger tijd leefde, woonde en werkte op het Hogeland. U bent van harte welkom op het erf van de boerderij Kraaijkamp, Coelhorsterweg 6, op Open-Monumentendag,
zaterdag 9 september a.s.