Meer dan 750 jaar buren
GUIDO DE WIJS
Toespraak bij de presentatie van het themanummer van De Bewaarsman op zaterdag 22 augustus 2009 in Café De Noot.
Koeienmest
Niet voor niks bent juist u, wethouder Arriën Kruyt, uitgenodigd. U hebt niet alleen Cultuur in uw portefeuille, maar u bent ook wijkwethouder van Hoogland/Hoogland-West. En wat de frictie tussen Hoogland en Amersfoort betreft: u bent bij uw aankomst niet overgoten met koeienmest en hebt geen dorsvlegel in uw nek gekregen.
Burgemeester De Wijs
Wat mijzelf betreft. Er zijn mensen die denken dat ik een achter-achter-achter-,kleinzoon ben van burgemeester Batholomeus Bernardinus de Wijs, die in het begin van de 19de eeuw schout was van Hoogland. Deze vooronderstelling moet ik ontzenuwen. Ik ben geboren en getogen in Tilburg. Burgemeester De Wijs van Hoogland is dus niet mijn betovergrootvader. Ik ben daar wel blij om, want Ria Hilhorst schrijft in haar artikel (in het boek waarvan u straks het eerste exemplaar ontvangt) dat schout De Wijs een typische ouderwetse regent was, die zijn positie voor zijn eigen voordeel gebruikte en misbruikte. Daar wil ik geen familie van zijn! De zelfzuchtige burgemeester heeft nog wel een erf gekregen in Hoogland. Hij is terecht in de hoek gezet van de Bunschoterstraat en de Rondweg-Noord. Voor straf!
Calimero
Is Hoogland de Calimero van Amersfoort? ‘Zij zijn groot en ik is klein, en dat is niet eerlijk.’ Nee, zeker niet. Hoogland heeft niks zieligs. Integendeel. Hoogland lijkt nog het meest op het Gallische Dorp van Asterix en Obelix. Niet heel Gallië was bezet. Een kleine nederzetting bleef moedig weerstand bieden aan de overweldigers en maakte het leven van de overheersers bepaald niet gemakkelijk. Hooglanders zijn slim, scherpzinnig en sterk. Voor hen is geen opdracht te zwaar, geen tegenstander te machtig.
Verbannen
Mijn vrouw Joke kwam op 4 mei 1972 in Hoogland wonen. Op een zeer bijzondere plek, namelijk in de boerderij Groot Liendert. Die was zojuist verlaten door boer Wim van ‘t Klooster, die door de gemeente Amersfoort was verbannen naar Zuidhorn in de provincie Groningen (ja, de toon is gezet … ). Enkele Hooglandse buren dachten dat mijn Joke deze boerderij had gekraakt. Daar was geen sprake van. De boerderij was opgekocht door het Bureau Alternatieve Huisvesting Amersfoort en directeur Joost Willemsen voorzag Joke van een officieel huurcontract. Ze ging het royale bedrag van 70 gulden per maand betalen. De boerderij werd dus twee jaar vóór de officiële annexatie van Hoogland door Amersfoort al ingepikt door Amersfoort en volgestouwd met studenten uit de eigen stad.
Annexatieplannen
Maar dan nu de strijd tussen Hoogland en Amersfoort. De regenten tegenover de boeren.
Gerard Raven heeft het overtuigend in het boekje beschreven. De stads-kouwe kak die scheet op de plattelandsmest. De doortrapte rentmeesters tegenover de slovende pachters. De machtige stad werd groeistad. Het was snel gedaan met de landelijkheid van Hoogland.
Gijs Hilhorst vertelt in het boek, dat er in 1964 al een plan lag van stedenbouwkundige De Ranitz uit Utrecht, waarin sprake was van een recreatieve zone langs de Eem en van bebouwing richting Nieuwland. Gijs hoorde al op 20 oktober 1967 van zijn vader (die toen wethouder was) dat Hoogland geannexeerd zou worden. Amersfoort kampte met ernstige woningnood en loerde naar het noorden.
De strijd ging over vrijheid en zelfstandigheid. Het waren de wilde jaren zestig. Provo! Het werd tijd voor protest. Want het was meteen duidelijk dat de agrarische grond zou verdwijnen en dat alles volgeplempt zou worden met huizen. Rond mijn eigen huis aan de toenmalige Liendertsedreef in Schothorst heb ik met verbijstering moeten aanschouwen wat er dan gebeurt. Het was 1982 toen de eerste bulldozers alles vermorzelden wat er platgewalst kon worden. Van Grondbedrijf Smink notabene; wie gaat er nu toch zijn eigen land vernielen? Zelfs de prachtige “eeuwig” ruisende populieren van de Zwarte Steeg vielen één voor één om door het egaliseergeweld. Groen werd rood.
‘Handen af van Hoogland!’ was de leus.
Protest
Protest. Ook Ben Keizer en Wim van Dijk vertellen in het boek over de rebellie. De eerste actie was: met twintig trekkers demonstratief de grens met Amersfoort overschrijden, op weg naar een gemeenteraadsvergadering. De politie hield deze processie meteen tegen.
‘Handen af van Hoogland!’ was de leus. Ook bij het gemeentehuis van Hoogland en bij de woning van de burgemeester werd geprotesteerd. Veel Hooglanders vonden dat burgemeester Laumans veel te slap reageerde op de snode plannen van Amersfoort: ‘Laumans, niet zo lauw!’
De Vereniging Vrienden van Hoogland was zeer strijdbaar. Op 22 april 1972 trok er een kruiwagenoptocht naar Den Haag, waar het wetsvoorstel van minister Beernink tot annexatie van Hoogland behandeld zou gaan worden. De tocht duurde drie dagen. Er reed een begeleidende trekker mee voor de proviand. Met tussenstops in De Meern en Alphen aan den Rijn kwam de stoet op het Malieveld in Den Haag aan. Daar voegden zich vijf bussen met Hooglanders bij de stoet. Het moet die dag zéér stil zijn geweest in het dorp … Onder aanvoering van veertig nepmilitairen van de Hooglandse Ondergrondse Strijdkrachten vertrok het gezelschap met houten bijltjes naar het Binnenhof, waarbij de kruiwagens gevuld waren met Hooglandse grond bestemd voor de Tweede Kamer.
Tijdens de behandeling van het annexatievoorstel in de Eerste Kamer (september 1973) is op het Binnenhof nog een wagenspel opgevoerd en is een vrijheidsboom geplaatst.
Uiteengereten
De annexatie greep diep in. Vele boeren moesten met hun bedrijf verhuizen, naar Friesland, Drenthe of Groningen. Families werden uiteengereten en velen raakten vertrouwde buren kwijt. Het agrarische land werd een bouwput. Stadse honden beten dorpse kippen dood.
De meeste boeren keken om met weemoed, maar tot mijn verbazing niet met wrok en rancune. Veel Hooglanders missen echter wel de schoonheid, de ruimte en de rust van het Hooglandse dorpsleven van toen.
Pop Huslage verbrand
De Bourgondische wethouder Wim Huslage (PvdA), wethouder van Ruimtelijke Ordening van 1967 tot 1978, voorzag in de verre toekomst een stad van maar liefst 300.000 inwoners. Om die reden wilde hij Hoogland annexeren. Het verzet was bitter. In een bomvol Concordia ontving hij boe-geroep. En een pop die Huslage moest voorstellen werd verbrand.
Maar politieke lobby’s en ludieke acties mochten niet baten. Op 1 januari 1974 verloor Hoogland zijn onafhankelijkheid. De Dorpsraad Hoogland ademde nog een tijdje door, maar werd na een paar jaren sukkelen opgeheven door de gemeente Amersfoort.
De Hooglandse agressie tegen de grote stad laaide weer even op bij de aanleg van de wijk Nieuwland in 1995. Stadsarcheologen die onderzoek wilden doen in de weilanden, werden tegengewerkt en hun wagen werd beschadigd.
Hoogland begraven
Op 31 december 1973 werd de gemeente Hoogland symbolisch ten grave gedragen. Een jaar later werd een treurwilg geplaatst en weer een jaar later kwam er een 1000 kg zware gedenksteen bij het graf.
Elk jaar op 31 december om 15.00 uur herdenkt actiegroep Radicaal Anti-Amersfoort Front (inmiddels ‘t Hooghlandt’s Genootschap) de opheffing van de gemeente Hoogland. Met een kranslegging, met een pittige toespraak, luid geween en veel Hooglandse zandkruuersbitter met zuurballen en kaneelstokjes. Met automobielmagnaat Sjaak Smink en zijn Rovers en Gijs van Hamersveld en zijn geluidsapparatuur. De Hooglandse vlag gaat in top en het Hooglands volkslied schalt over de Zevenhuizerstraat:
‘Ha, de hemel zal ons helpen In onze gerechte strijd
Samen zullen wij overwinnen Dat is wat geen twijfel lijdt
Landhonger lappen wij aan onze laars Hun agressiviteit zijn wij de baas’
(tekst van Cees van Loen op de wijze van Waar de blanke top der duinen).
Dit gebeurt al jarenlang bij het herdenkingsmonument met de leus: Luctati non emersimus (Wij hebben geworsteld, maar zijn niet bovengekomen).
Verzoening
En nu van de rebellie naar de verzoening.
Iets verderop, op de rotonde aan de Zevenhuizerstraat staat het beeld De Overlegging. Het kunstwerk is van Alex Vermeulen uit Amsterdam (ontwerp februari 2001). Het kwam tot stand in nauwe samenwerking met de Vereniging Dorpsbelangen Hoogland. De hoge zuil heeft de vorm van een dolk en verwijst naar het spelletje ‘landje-pik’. De twee figuren symboliseren Hoogland en Amersfoort, die overleggen over de annexatie, de opheffing van de gemeente en de toekomst.
Het is een wonder, maar het is Hoogland gelukt om haar authentieke dorpskarakter voor een groot deel te behouden.
Hommage
Het wordt tijd voor een hommage aan Hoogland.
Waar heb je in Nederland nog een Mannenkapper? (de heer Brundel)
Waar heb je een uitzicht op de hemel?
Als je bij het secretariaat van de St. Martinusparochie komt, lees je het verzoek:
S.v.p. goed hard op de bel duwen, even geduld, wij komen van boven.
Waar vind je iemand als boer Kok van Groot Weede, die zijn ‘kleine oorlog’ voert voor biologisch-dynamisch boeren? En die inmiddels een nationale held is.
Waar vind je een Instituut voor Slankheid en Figuurcorrectie? In de buurt van de dependance van Mercuur’s Traiteur en Catering, die alles weer teniet doet…
Waar vind je een Nazomerfeest? (hier in De Noot) Waar vind je een Amsterdam-Avond? (in De Faam) Waar vind je de mazzelweken? (in Hoogland)
Waar vind je reuzen zoals Gerard, Geurt en Gijs Hilhorst? (alleen in Hoogland!)
Het is een wonder. maar het is Hoogland gelukt om haar
authentieke dorpskarakter voor een groot deel te behouden.
Golfbaan? Nee!
Tot slot: (laat het verzet nooit slapen!) Waar moet nóóit, nóóit en nóóit een golfbaan komen? In Hoogland-West! Straks staan Tiger Woods en Marco van Basten daar nog in een bunker in het zand te rammen.
Houd Hoogland-West groen! Als er al een golfbaan moet komen, dan zeker niet voor de Amersfoortse regenten en bobo’s. Laat het dan een Boerengolfbaan worden, met ingegraven melkemmers als holes, grote ballen en houten klompen aan stokken. Ja, klompen!
En laat de drie klokken uit de gieterij van Petit en Fritsen in Aarle-Rixel, laat die drie klokken van de Martinuskerk eeuwig zingen over vrede en harmonie. Ook voor de komende 750 jaar.
(Nu ga ik zingen, houd u vast! Wijze: Droomland)
Hoogland, Hoogland
Oh, ik verlang zo naar Hoogland
Bij landje pik, dan roepen wij: Stik!
Houd alles groen, in ons Hoogland.