De mobilisatie verkend
Kees Ruissen
Over de troepen die tijdens de mobilisatie in Hoogland lagen is nog weinig bekend. De schaarse gegevens zijn hier samengebracht, in de hoop dat er lezers zijn die me verder kunnen helpen.
De Grebbelinie was onze hoofdverdedigingslinie bij de Duitse inval in mei 1940. De linie liep van het IJsselmeer bij Spakenburg, naar de Rijn bij Wageningen. In het meest noordelijk deel voor de Eem langs, over Zeldert en Hoogland naar Hoevelaken. Hier was de verdediging toevertrouwd aan het IVe Legerkorps (afgekort in het militair jargon van toen tot IV LK). De grote onderdelen hiervan waren:
Legerkorps Divisies Regimenten Afkorting
IVe Legerkorps VIIe Divisie Staf, Verbindingsdienst Afdeling St, VbdA
(IV LK) (VII Div) 7e Regiment Infanterie 7 RI
18e Regiment Infanterie 18 RI
20e Regiment Infanterie 20 RI
7e Mitrailleurcompagnie 7 MC
1e Regiment Artillerie 1 RA
7e Compagnie Pioniers 7 CP
VIIIe Divisie Staf, Verbindingsdienst Afdeling St, VbdA
(VIII Div) 5e Regiment Infanterie 5 RI
16e Regiment Infanterie 16 RI
21e Regiment Infanterie 21 RI
8e Mitrailleurcompagnie 8 MC
5e Regiment Artillerie 5 RA
8e Compagnie Pioniers 8 CP
De eenheden die rond Hoogland lagen waren 7 RI, 7 MC en 1 RA (uitleg afkortingen zie tabel). Die kwamen daar na de mobilisatie, eind augustus 1939. In de polders tot Eembrugge was II-18 RI (het tweede bataljon van het 18e Regiment Infanterie) belast met de verdediging. De grens tussen 7 RI en 18 RI liep tussen Coelhorst en Weerhorst door, langs de Malewetering, richting Nieuwland en Zevenhuizen.
Organisatie van de verdediging
Voorposten (waarschuwingsposten en eenheden voor de eerste verdediging) lagen in loopgraven achter een tankgracht die enkele meters diep en breed was. Hun geweer- en mitrailleuropstellingen waren gedekt door grond en hout. Het waren zelfgebouwde onderkomens. De gevechtsposten in de hoofdlinie werden nog beschermd door inundaties, onder water gezette polders vóór de Eem.
Kaart van de legering van militairen van IV LK in Hoogland (uit De Strijd … schets C.16)
Aan de oostoever van de Eem waren op 100-150 m afstand van elkaar kazematten (bunkers) gebouwd voor de mitrailleurs. Die staan er nog altijd, maar zijn niet op het kaartje ingetekend. De Schans (officieel het Werk aan de Glashut, in de hoek bij de jachthaven) was ongetwijfeld ook voor de verdediging ingericht, samen met het Werk bij Krachtwijk. Werk is militair jargon voor versterking.
Grote stukken land tot voorbij Langenoord bleven droog. Dat gebied was door de hoge ligging (tot +4 m NAP) niet onder water te zetten. Daarom was de tankgracht gegraven.
Een groot deel van IV LK lag west van de Eem, ongeveer tot de lijn Hilversum-Zeist. Rond Hoogland lagen eenheden van 7 RI, 18 RI en 7 MC. Voorzover bekend werden I en II-18 RI noord en I – 7 RI zuid in het voorpostengebied ingezet, samen met de mitrailleurcompagnie 7 MC.
Inkwartiering
Over de stellingen in dit deel van de Grebbelinie is bijna niets bekend. Ook niet welke onderdelen precies in dit gebied ingekwartierd werden en waar. Vast staat dat onder meer de gebouwen van Coelhorst en Schothorst zijn benut; waarschijnlijk ook toch wel de scholen en enkele boerderijen. Alleen van 7 MC is een adres in Hoogland zeker, de Nederlandse Hervormde Kerk afgebeeld op de eerste foto. Van 1 RA kwam één batterij (vier kanonnen 7 Veld) in de buurt te staan, bij een houtzagerij aan de oostzijde van Eem, vlakbij het nieuwe Valleikanaal. Op Schothorst was onder meer de commandopost van I-7 RI gevestigd. Op Coelhorst lagen soldaten en officieren met paarden. Niet bekend is, van welke eenheid.
Naar officiële gegevens waren Huzaren van 1 RH en 5 RH ingedeeld. Maar zij waren in mei 1940 gelegerd in de buurt van Hattem, Apeldoorn, Voorthuizen, Barneveld, Ermelo, Putten en Harderwijk. De Huzaren hadden als opdracht de vijandelijke opmars in het voorterrein te vertragen. Artilleristen waren ook niet in deze buurt gelegerd, voor zover bekend. Bij De Ham (de dorpskern, nu Hamseweg) zijn nog twee commandoposten aangegeven, vermoedelijk voor een compagnie van II-7 RI en van 7 MC. Het personeel daarvan was dus waarschijnlijk wel in de directe omgeving ondergebracht.
7e mitrailleurcompagnie, 1933. De twee meest rechts knielende soldaten zijn Karssen en M. Kappers. Waar is deze foto genomen?
Inkwartieringsadres Opmerking Onderdeel
Landgoed Coelhorst Eenheid met paarden Artillerie ?
Zuivelfabriek, Zevenhuizerstraat Met stellingen op De Eng
Hervormde Kerk, Hamseweg Commandopost 7 MC
Landgoed Schothorst Commandopost 7 RI
Scholen ?
Boerderijen ?
Oproep
Mogelijk heeft iemand nog namen, foto’s, plaatsen van inkwartiering.
Alle informatie is welkom. Graag een berichtje naar de website van Stichting De Greb (www.grebbeberg.nl). Dat kan gemakkelijk, via de link
http://www.grebbeberg.nl/index.php?page=forum_discussiegroep&item=17916&group=1&view=3. Maar u kunt ook de redactie van De Bewaarsman
benaderen.
Bijgaande foto uit 1939 zou volgens het bijschrift van de eigenaar een kazerne zijn, maar het kan net zo goed om een school of ander gebouw gaan waarin men was gelegerd. Wie herkent dit gebouw? De militaire eenheid is ook niet bekend.
Bronnen
De strijd op Nederlands grondgebied tijdens de Wereldoorlog II, hoofddeel III deel 3 (Den Haag: ministerie van Oorlog 1955) 501-587
Nederlands Instituut voor Militaire Historie, Den Haag, collectie 409 (Gevechtsverslagen):
Invnr 402016 (Adreslijst leger na mobilisatie)
Invnr 500011-500012 (1-7 RI, verslag majoor H.B.B. Top)
Onneembare vesting
Ik heb nog een aardig anekdote van mijn moeder Trijn Hilhorst-Kok. De tankgracht, die deel uitmaakte van de Grebbelinie, werd ook aangelegd op het land van boerderij De Hooft, waar zij geboren is (net als bestuurslid Peter Kok). Dat gebeurde in 1939. Het water in de gracht bevroor echter in de strenge winter van 1940, waarmee het effect verdween. De Duitse tanks zouden gewoon over het ijs rijden. Daarom besloot de militaire leiding om het ijs kapot te hakken en de ijsschotsen zo te ‘manoevreren’ dat ze schots en scheef kwamen te liggen. Zo werd het een onneembare vesting, aldus de commandant, die van de verdedigingskracht van de tankgracht zelf blijkbaar niet veel verwachtte. Maar zijn ‘onneembare vesting’ was met het invallen van de dooi trouwens ook weer geheel verdwenen.
Ria Hilhorst