Groene Kruis voorloper van Wit-Gele Kruis
Het kruiswerk in Hoogland 1915-1928
PIET SMINK
In De zuster van Hoogland (2007) wordt gesteld, dat het kruiswerk in de gemeente Hoogland in 1929 is gestart met de
oprichting van een afdeling van het Wit-Gele Kruis. Uit nader onderzoek is mij gebleken, dat dit niet juist is. Eerder was er het
Groene Kruis. Daaruit is later het Wit-Gele Kruis voortgekomen.
Onder voorzitterschap van huisarts Pieter Fehrmann werd op vrijdagavond 8
oktober 1915 in Leo’s Oord een bijeenkomst belegd, waarvoor alle Hooglanders
waren uitgenodigd. Doel van de avond was om in de gemeente Hoogland te
komen tot de oprichting van een afdeling van het Groene Kruis voor alle gezindten
en standen. In de periode voorafgaand aan deze bijeenkomst had onder leiding
van Fehrmann een Commissie van Voorbereiding daartoe het initiatief genomen.
De doelstellingen van de vereniging Het Groene Kruis waren:
1. Het beschikbaar stellen van artikelen voor ziekenverpleging, die in een
magazijn bewaard worden.
2. Het verlenen van medewerking aan het ontsmetten van woningen en huisraad.
3. Het verzorgen van zieken door het aanstellen van een wijkverpleegster.
Met artikelen bedoelde men bijvoorbeeld een ledikant, ziekenstoel, ondersteek
of hospitaaldoek. Ook had men een ijsblaas: een rubberen ijszak met metalen
schroefdop, bedoeld om pijn of zwelling te verminderen. Of een windkussen:
een luchtkussen.
Oprichting
Naar de bijeenkomst kwamen 67 mensen, die met algemene stemmen tot de
oprichting besloten. Van de aanwezigen werden er 66 meteen die avond lid van
het Groene Kruis. De contributie werd vastgesteld op f 0,50. Donateurs betaalden
f 2,50 per jaar.
De leden van de Commissie van Voorbereiding werden benoemd tot bestuurslid
van het Groene Kruis Hoogland. Het eerste bestuur werd gevormd door
J.A.van Bekkum, E. Blom, T. Blom, W. Eggenkamp, G. van Ree (secretaris-penningmeester),
W. Renkers (voorzitter), E.G. Schoonderbeek, J.W. van den Tweel
en G. Wernsen. Burgemeester H.C. baron van Tuyll van Serooskerken werd
beschermheer en pastoor F. Koster ere-voorzitter.
Het magazijn voor de verpleegartikelen werd ondergebracht in Leo’s Oord en
de (magazijn)artikelen werden verzorgd en schoongemaakt door de eerwaarde
zusters van de H. Maagd Maria van Leo’s Oord. Zij werkten sinds 1889 in
Hoogland in het onderwijs en in de verzorging van bejaarden en zieken.
Tijdens de eerste ledenvergadering op vrijdagavond 29 oktober 1915 in Leo’s
Oord werden de statuten en het huishoudelijk reglement vastgesteld. De statuten
werden op 27 december 1915 koninklijk goedgekeurd.
Groei
De vereniging groeide voorspoedig. Op 6 november 1915 telde deze al 234
leden en een jaar later 348. Daarmee was 70% van het aantal Hooglandse
gezinnen lid van het Groene Kruis.
Het eerste boekjaar werd afgesloten met een batig saldo van f 70,27, terwijl er
f 505,60 aan ontvangsten was binnengekomen.
Per 1 oktober 1917 telde het Groene Kruis Hoogland 357 leden, eind 1918
waren dat er 370 en eind 1919 zelfs 387. Eind 1926 telde het Groene Kruis
echter nog maar 270 leden. De reden van deze afname heb ik niet kunnen
achterhalen.
TBC-bestrijding
Op 27 januari 1920 werd een extra ledenvergadering gehouden om de statuten
en het huishoudelijk reglement te wijzigen. Het bestuur stelde voor om de
tuberculosebestrijding als doelstelling toe te voegen. Bovendien kon het Groene
Kruis zich dan ook aansluiten bij de Nederlandse Vereniging tot Bestrijding der
Tuberculose. Na instemming van de leden kon de statutenwijziging op 4 mei
1920 koninklijk worden goedgekeurd.
In de ledenvergadering van 25 oktober 1923 werd het aantal bestuursleden van
negen teruggebracht naar het statutaire minimum van zeven.
Het Groene Kruis had in 1920 nog steeds geen wijkverpleegster aangesteld.
Daarom stelde de socialistische verplegersbond Nokosomos het gemeentebestuur
van Hoogland toen voor in de gemeente Hoogland een wijkverplegingsproject
op te zetten. Dit voorstel werd door de grotendeels katholieke gemeenteraad
afgewezen, omdat het afkomstig was van een socialistische bond.
Van Groene Kruis naar Wit-Gele Kruis
Voor het kruiswerk was intussen in 1916 een katholieke nationale koepel
opgericht: het Wit-Gele Kruis. Maar lang niet overal in Nederland werd er
een afdeling opgericht. Daar werd pas stevig op ingezet, nadat de Tweede
Diocesane Synode van 23 en 24 oktober 1928 had besloten dat overal in
Nederland afdelingen van het Wit-Gele Kruis moesten worden opgericht.
Daarvan moesten alle katholieken lid worden, zodat de eigen zuil werd versterkt.
De Synode bekrachtigde dit formeel als volgt:
‘Aangezien een goed georganiseerde, bloeiende katholieke wijkverpleging uit
lichamelijk en godsdienstig zedelijk oogpunt van zeer groot belang is, dienen
allerwegen in ons aartsbisdom afdeelingen van het Wit-Gele Kruis te worden
opgericht en de geloovigen zonder uitzondering als leden tot die afdeeling toe te
treden.’
Dat was de reden dat aartsbisschop mgr H. van de Wetering (in 1850 geboren
in Hoogland) in februari 1927 rector C.J.J. Terwisscha van Scheltinga de
opdracht gaf om afdelingen van de R.K. Vereeniging voor Volksgezondheid en
Ziekenverpleging ‘Het Wit Gele Kruis’ in de Nederlandse Kerkprovincie op te
richten.
Terwisscha ging voortvarend met zijn opdracht aan de slag.
Op 4 maart 1928 zei hij in zijn preek in de RK kerk in Hooglanderveen, dat
katholieken om principiële redenen de ziekenverpleging in elke parochie zelf ter
hand dienden te nemen, ondanks al het goede dat het Groene Kruis sinds 1915
voor de lijdende mensheid had gedaan.
Wit-Gele Kruis Hooglanderveen
Dit pleidooi leidde ertoe dat op Palmzondag 1 april 1928 een afdeling van het
Wit-Gele Kruis werd opgericht in de Sint-Josephschool in Hooglanderveen, als
afscheiding van het Groene Kruis Hoogland. De contributie werd vastgesteld
op f 3,00 per gezin.
Het voorlopige bestuur van het Wit-Gele Kruis Hooglanderveen voor één jaar
H. Boersen, voorzitter J. Pol, administrateur
H. Flos, 2e voorzitter G. Schimmel, lid
P.H. Smeets, secretaris W. van den Heuvel, lid
Kl. Voskuilen, 2e secretaris L. van Ruitenbeek, lid
D. Brouwer, penningmeester
G. van Dijk, 2e penningmeester
Zuster Maria Irma van Wissen deed de ‘wijk’ en nam de tuberculosebestrijding
op zich. Zij was één van de zeven zusters van de Dochters van Onze Lieve
Vrouw van het Heilig Hart van het Sint-Josephgesticht, dat op 19 maart 1928
in gebruik was genomen.
Hoogland volgt
Ook in de Hooglandse Sint-Martinusparochie hield rector Terwisscha van Scheltinga
een promotiepreek voor het Wit-Gele Kruis, op zondag 9 december 1928.
Het dagelijks bestuur van het Groene Kruis Hoogland had al in november van
pastoor W.S.J. de Jong de mededeling gekregen dat de voorbereidingen voor de
oprichting van een afdeling Hoogland van het Wit-Gele Kruis ver gevorderd
waren. Als die afdeling er kwam, was de wijkverpleging eveneens verzekerd.
Nog tijdens de jaarvergadering van het Groene Kruis op 25 januari 1928 had
één van de leden zich er immers over beklaagd, dat in Hoogland nog steeds
geen wijkverpleegster werkzaam was.
Opheffing Groene Kruis Hoogland
Al op maandag 10 december 1928 werd in Concordia een (extra) algemene
vergadering van het Groene Kruis Hoogland gehouden. Het was de bedoeling
de afdeling Groene Kruis Hoogland te ontbinden en daarna meteen een afdeling
van het Wit-Gele Kruis op te richten. Op die vergadering waren 250 personen
aanwezig. De afdeling Groene Kruis Hoogland werd ontbonden met 105 stemmen
vóór; niemand stemde tegen of blanco.
Overeenkomstig artikel 12 van de statuten werd het saldo van het Groene
Kruis in evenredigheid verdeeld over de RK Armen en de hervormde diaconie.
Wit-Gele Kruis Hoogland
Daarna werd in diezelfde vergadering met algemene stemmen de afdeling Wit-
Gele Kruis Hoogland opgericht. Daarmee was niet alleen de wijkverpleging
verzekerd, maar ook de wijkkraamzorg, de TBC-bestrijding en een verzekering
tegen de kosten van ziekenhuisverpleging.
De katholieke bestuursleden van het Groene Kruis werden benoemd tot bestuursleden
van het Wit-Gele Kruis. Het protestante bestuurslid Evert de Bruin keerde
dus niet terug. Van hem werd node afscheid genomen. In zijn plaats werd Bart
Brouwer gekozen. Hij werd penningmeester. Aan het bestuur werden toegevoegd
Teus Pasker (RK werkliedenvereeniging St Joseph) en Willem Eggenkamp (RK
Boerenbond). De samenstelling van het voorlopig bestuur (dat ruim een maand
diende) staat niet in De Zuster van Hoogland vermeld (zie bijlage 2).
De kosten voor 1929 werden begroot op f 1.100: f 900 voor het salaris voor een
wijkverpleegster en f 200 voor verpleegartikelen. Er waren op dat moment in de
Groene Kruis voorloper van Wit-Gele Kruis 11
Sint-Martinusparochie circa. 340 katholieke en circa 70 protestantse gezinnen.
Als elk gezin lid zou worden, zou een contributie f 3 per jaar voldoende zijn.
Op 25 januari 1929 werd een algemene vergadering van het Wit-Gele Kruis
Hoogland gehouden om de statuten en het huishoudelijk reglement vast te stellen.
De koninklijke goedkeuring op de statuten is verkregen op 8 oktober 1929.
Tijdens die vergadering werd Bart Brouwer gekozen tot voorzitter als opvolger
van Willem Renkers en Jan van Bekkum tot penningmeester als opvolger van
Bart Brouwer. Willem Eggenkamp werd vertegenwoordiger van de RK
Boerenbond en daarom als gewoon bestuurslid opgevolgd door Piet van den
Tweel, die landbouwer was op boerderij Breeland en lid van de Raad van
Toezicht van de Boerenleenbank Hoogland. Teus Pasker werd vertegenwoordiger
van de RK Werkliedenvereniging.
Eerste jaarvergadering
Bij de eerste jaarvergadering van het Wit-Gele Kruis Hoogland op 28 februari
1930 waren 50 leden aanwezig. De vergadering besloot het aantal bestuursleden
van zeven (+ twee vanuit de bonden) terug te brengen naar vijf (+ twee). In verband
daarmee traden Evert Schoonderbeek en Hannes van den Tweel af als
bestuurslid. Het Wit-Gele Kruis had zich intussen aangesloten bij de Provinciale
Bond voor TBC-bestrijding. Dat was nodig voor het ontvangen van rijkssubsidie.
Besloten werd een Commissie voor wijkkraamverpleging in te stellen, bestaande
uit kapelaan J.L. Hassink, mevrouw Segers-Hollen en W. Renkers.
In de oprichtingsvergadering was al de wens geuit te komen tot religieuze
(wijk)verpleging. Men was echter zeer tevreden over het werk van de op 15
juni 1929 aangetreden lekenverpleegster, zuster Jettie Regout. Daarom besloot
de vergadering om de actie voor een religieuze verpleegster stop te zetten.
Tijdens de ledenvergadering van het Wit-Gele Kruis Hoogland op zondag 11 mei
1930, om 17.45 uur in Concordia, sprak rector Terwisscha van Scheltinga over
het RK Fonds ter bestrijding der kosten bij Ziekenhuisverpleging in de Provincie
Utrecht. Hieraan konden leden van het Wit-Gele Kruis deelnemen, maar ook de
hospitant-leden (niet-katholieken, die bij de onderwerpen geloof en zeden geen
stemrecht hadden en ook geen bestuurslid konden worden). Dit fonds was op
7 november 1927 opgericht. Daarmee waren de vier terreinen waarop het Wit-
Gele Kruis in Hoogland actief wilde zijn, door de algemene vergadering geregeld.
Conclusie
Uit het bovenstaande wordt duidelijk dat het Wit-Gele Kruis Hoogland niet als
zodanig is opgericht, maar een voortzetting is van het Groene Kruis Hoogland.
Hetzelfde kan gezegd worden van het Wit-Gele Kruis Hooglanderveen.
(Piet Smink is oud-voorzitter van het Wit-Gele Kruis en van het Wit-Gele
Kruisfonds Hoogland).
Nieuwe informatie over het wijkgebouw
Op pagina 22 van de Zuster van Hoogland staat vermeld dat de Nijkerkse
aannemer Jacob Alfrink de opdracht had gekregen om het wijkgebouw te
bouwen, nadat de gemeenteopzichter Antoon Penterman de rooilijn had uitgemeten.
Dit is niet juist.
Op 3 november 1931 heeft de aanbesteding van het wijkgebouw met een
woning voor de wijkverpleegster plaatsgevonden, naar het ontwerp van de
Nijkerkse architect Jacob Alfrink. Alleen (hospitant-)leden van het Wit-Gele
Kruis Hoogland mochten inschrijven.
De uitslag was: Jan Penterman ƒ 3.580, Jan Pommer ƒ 3.741, Riek Pasker ƒ
3.880, Bartus Koenen ƒ 3.987, Hent Voskuilen ƒ 3.999, Hein Kasbergen ƒ
4.018, Evert de Bruin ƒ 4.333. Voor het schilderwerk was dat: Leen Keizer
ƒ 310, Jan van Rossum ƒ 328. Het bestuur van het Wit-Gele Kruis gaf Jan
Penterman en Leen Keizer als laagste inschrijvers de opdrachten. Het wijkgebouw
aan de Zevenhuizerstraat heeft dus in totaal ƒ 3.890 gekost.
Evert de Bruin en Jan van Rossum waren hospitant-lid van het Wit-Gele
Kruis. Evert de Bruin was eerder bestuurslid van het Groene Kruis
Hoogland geweest.
Bronnen
De Eembode (opgenomen in het digitale krantenarchief van Archief Eemland)
Mieke Gerritsen-Kloppenburg, De zuster van Hoogland. Het Wit-Gele Kruis in een dorpsgemeenschap
1929-1983 (Hoogland [2007])
Bijlage 1
Oprichters en bestuursleden Groene Kruis Hoogland
8 oktober 1915 – 10 december 1928 (O = oprichter)
Nr. Periode Naam Functie
1. 1915 – 1928 W. (Willem) Renkers (O) Voorzitter
2. 1915 – 1920 G. (Gijs) van Ree (O) Secretaris-penningmeester
3. 1915 – 1928 J.A. (Jan) van Bekkum (O) Lid
4. 1915 – 1923 E. (Elbert) Blom (O) Lid
5. 1915 – 1928 Th. (Thijme) Blom (O) Lid
6. 1915 – 1924 W. (Willem) Eggenkamp (O) Lid
7. 1915 – 1928 E.G. (Evert) Schoonderbeek (O) Lid
8. 1915 – 1928 J.W. (Hannes) van den Tweel (O) Lid
9. 1915 – 1916 G. (Gerrit) Wernsen (O) Lid
10. 1916 – 1925 G. Adams Lid
11. 1920 – 1922 J.J. Sporry Secretaris-penningmeester
12. 1922 – 1928 P.H. (Piet) Segers Secretaris-penningmeester
13. 1925 – 1928 E. de Bruin lid
1915 – 1928 P. (Pieter) Fehrmann, huisarts (O) Medisch adviseur en
commissaris materieel
Bijlage 2
Voorlopig bestuur Wit-Gele Kruis Hoogland
10 december 1928 – 25 januari 1929
Nr Naam Functie Beroep
1. W. (Willem) Renkers Voorzitter Brievengaarder en postkantoorhouder
2. P.H. (Piet) Segers Secretaris Hoofd van de St.Henricusschool
3. A. (Bart) Brouwer Penningmeester Landbouwer op “Bieshaar” en
voorzitter Zuivelfabriek Hoogland
4. Th. (Thijme) Blom Lid Rijwielhersteller
5. E.G. (Evert) Schoonderbeek Lid Aannemer
6. J.A. (Jan) van Bekkum Lid Postbode
7. J.W. (Hannes) van den Tweel Lid Landbouwer in Zevenhuizen en
mede-oprichter en bestuurslid
Onderlinge Brandverzekering
Hoogland
8. W. (Willem) Eggenkamp RK Boerenbond /
ABTB Landbouwer op “de Brand” en
bestuurslid van de Coöperatieve
Landbouwvereniging Hoogland
9. A. (Teus) Pasker RK Werkliedenvereeniging
Timmerman
Bijlage 3
Bestuursleden Wit-Gele Kruis Hoogland
25 januari 1929 – 31 december 1987
(met correcties op de lijst in De zuster van Hoogland )
Nr. Periode Naam Functie
1. 1929 – 1933 A. Brouwer (zie nr. 14.) Voorzitter 1929 – 1933
2. 1929 – 1932 P.H. Segers Secretaris 1929 – 1932
3. 1929 – 1958 J.A. van Bekkum Penningmeester 1929 – 1951
4. 1929 – 1936 T. Blom
5. 1929 – 1931 W. Renkers (zie nr. 12.)
6. 1929 – 1930 E.G. Schoonderbeek
7. 1929 – 1930 J.W. van den Tweel
8. 1929 – 1956 A. Pasker RK Werkliedenvereniging
9. 1929 – 1951 P. van den Tweel RK Boerenbond/ABTB
10. 1931 – 1939 A. van ’t Klooster
11. 1932 – 1946 J. van Eijden Secretaris 1932 – 1946
12. 1933 – 1954 W. Renkers (zie nr. 5.) Voorzitter 1933 – 1951
13. 1936 – 1962 W. Brouwer
14. 1939 – 1949 A. Brouwer (zie nr. 1.)
15. 1946 – 1962 L. van Odijk Secretaris 1946 – 1962
Penningmeester 1951 – 1962
16. 1949 – 1975 C. Hilhorst Voorzitter 1951 – 1975
17. 1951 – 1969 A.J.W. Hilhorst ABTB
18. 1954 – 1967 Th.M. Brouwer
19. 1956 – 1978 H.Th. Pasker KAB
20. 1958 – 1973 C.A. Smink-Koller
21. 1962 – 1987 P.R. Smink Secretaris-penningmeester 1962 – 1972
Voorzitter 1975 – 1987
22. 1962 – 1971 H.Th. Gudde
23. 1968 – 1975 T. Eijssen-Dumont
24. 1969 – 1987 B.J. de Ridder-van Ruitenbeek
25. 1972 – 1973 Q.S.A. van der Peet Secretaris-penningmeester 1972 – 1973
26. 1973 – 1987 J.P. de Boer Secretaris-penningmeester 1973 – 1975
Penningmeester 1975 – 1987
27. 1975 – 1987 G.C. Ruys-Smit Secretaris 1975 – 1987
NB:
In 1930 – 1936 was W. Brouwer toegevoegd bestuurslid namens de RK Middenstandsvereniging.
Na opheffing van de RK Middenstandsvereniging in 1936 is W. Brouwer de niet-herkiesbare
T. Blom opgevolgd als bestuurslid.
Groene Kruis voorloper van Wit-Gele Kruis 15