Een middeleeuwse boerderij in De Slaag
GIJS HILHORST† EN GERARD RAVEN
De gevel van Sluisdijk is een eeuw oud. Toch heeft hier al duizend jaar een boerderij gestaan en is er genoeg over te vertellen. Dit is een eerste artikel over boerderijen die nét geen uitgebreide beschrijving kregen in ons nieuwe boek Monumenten in Hoogland en Amersfoort-Noord
Sluisdijk (foto Cor van den Braber)
Sluisdijk (Slaagseweg 8) staat op een verhoogd stuk grond, net als de meeste middeleeuwse boerderijen in dit gebied. Het complex is omgeven door sloten en dateert van 1917-1918. De boerderij is van het hallehuistype en is gebouwd in rode baksteen, onder een rietgedekt dak met wolfskap. De gevel(delen) van het voorhuis zijn iets hoger opgetrokken dan die van het bedrijfsgedeelte. De voorgevel kent een symmetrische indeling: centraal twee schuiframen en aan weerszijden een smal schuifvenster. De vensters hebben glas-in-lood in de bovenlichten en luiken. De gevel bevat verder twee eenvoudige zoldervensters. Halverwege de linker zijgevel is de voordeur te vinden.
De gevels van het bedrijfsgedeelte zijn voorzien van afwisselend een stalraam en een mestdeur. Later is een dakkapel toegevoegd in het linker dakvlak. Rechts achter de boerderij staat een kleine bijschuur onder lessenaarsdak, die vermoedelijk rond 1905 gebouwd is. In diezelfde tijd verrees links achter de boerderij een bijschuur onder zadeldak, gedekt met muldenpannen (dakpan met rechthoekig golfpatroon). Vooral de plek maakt dit erf bijzonder interessant. De boerderij zelf is zwaar gerenoveerd, waardoor hij veel authentieks verloren heeft. Van het boerenerf is vrijwel niets bewaard gebleven, afgezien van drie leilinden langs de voorgevel.
Ten Dijke
In de Middeleeuwen heette de boerderij Ten Dijke. Deze lag namelijk op een heuveltje in het veen aan de oostkant van de Eem, net als de andere middeleeuwse hoeven. Het eerste houten gebouw zal al in de 10e of 11e eeuw geplaatst zijn. Ten Dijke hoorde bij het buurtschap Coelhorst en was in 1380 een leen van de Sint-Paulusabdij te Utrecht. De vierkante gracht doet denken aan een oude huisplaats, maar op een dijkkaart van 1667 is die nog niet ingetekend (Sluisdijk staat daar op omdat de tiende aan het Burgerweeshuis te Amersfoort behoorde). De gracht is later gedicht, maar in 1939 weer uitgegraven in het kader van de werkverschaffing.
Buitenplaats
In 1646 kocht Johan Vogel uit Haarlem Ten Dijke als buitenplaats. Destijds was de pachter verplicht zijn heer thuis op te halen en hem een deel van het fruit te geven. Ook kreeg de heer bijna altijd een ham, melk en boter gratis. Alida Duyvense-Vogel erfde de boerderij en daarna haar zus Eva Vogel (vermeld 1695). De volgende eigenaar was Gerard Murray, raad, schepen en burgemeester van Amersfoort. Toen hij in 1723 overleed ging Ten Dijke met 17 dammaat (10 ha) naar zijn neef Willem van Geyn, getrouwd met Abigaal Padtbrugge. Zij was mede-eigenaar van de vlakbij gelegen hoeven Breevoort, Groot en Klein Krachtwijk, Het Dorstige Hert en Het Hoogje.
Nieuwe naam
In 1768 overleed Willem. Zijn erfgenamen betaalden de 20e en 40e penning als belasting; de waarde was toen fl 4200. Bij die gelegenheid werd voor het eerst de naam Sluisdijk gebruikt. Het geheel was nog steeds een leen van de abdij van Sint Paulus.
Dochter Catharina van Geyn werd de nieuwe eigenaar. Zij huwde met Jeremias Stael en later met Dirk Wijborgh. Na hun overlijden bleef Sluisdijk in de familie. Dochter Geertruida Alberdina Stael trouwde met Gerrit Pieter Methorst, uit een Amersfoortse burgemeestersfamilie. In 1824 werd Sluisdijk eigendom van hun zoon Willem, die toen trouwde. Hij zat er al warmpjes bij, want een jaar eerder had hij het landgoed Schothorst geërfd van zijn vader. Sluisdijk bestond in 1827 uit een herenhuis met hooiberg, wagenloods, wandeldreven met grachten en wallen met houtgewassen, samen ruim 3 ha. Er was dus alleen een buitenverblijf. Willem was de laatste die dit herenhuis heeft bewoond.
Weer boerderij
In 1827 verkocht Willem Methorst de hoeve aan Gerbrand van ‘t Klooster, die ook Breevoort bezat. Doordat er wat grond van die boerderij werd toegevoegd kon Sluisdijk weer een boerenbedrijf worden. Het herenhuis werd afgebroken en alleen de boerderij bleef over.
In 1887 werd er erfhuis (boedelscheiding) gehouden en vertrokken de Van ’t Kloosters. Stiefzoon Reijer Ruiter bleef er eerst wonen, maar in 1893 werd de boerderij voor fl 12.060 verkocht aan Barend Mijling en Grietje Schimmel. Schoonzoon Roel Lokhorst nam de boerderij over. Zijn zoon bouwde een nieuwe boerderij en legde zoals gemeld de grachten weer aan.
In 1981 verkocht Roels zoon Frans Roelof Lokhorst Sluisdijk aan het echtpaar Johan van de Vijzel en Marianne Jacobs. Frans Lokhorst verhuisde een jaar later naar de andere zijde van de Slaagseweg; zijn nieuwe boerderij is gebouwd door het aannemersbedrijf van Johan van de Vijzel, die de laagste aanbieder was. Vervolgens is Sluisdijk in 1982-1983 verbouwd tot woonhuis. Johan en Marianne wonen er nog steeds.
Bronnen
De monumentbeschrijving is gemaakt door Monumentenzorg Amersfoort.
De bewonersgeschiedenis is gebaseerd op het archiefonderzoek van Gijs Hilhorst.