Een 17e-eeuwse huisplaats in Hoogland-West
GlJS HILHORST EN GERARD RAVEN
Midden in het land bij de nieuwe golfbaan staat een oude huisplaats. Aan de moderne gevel is het niet te zien, maar er is genoeg over te vertellen. Dit is deel 2 van de boerderijen die nét geen uitgebreide beschrijving kregen in ons boek Monumenten in Hoogland en Amersfoort-Noord.
Aan het eind van een vergeten oprijlaan geflankeerd door bomenrijen, nog over de Malewetering, ligt Bunschaterstraat 29. Het terrein wordt goed bewaakt door een hond. Hier stond tot eind jaren zeventig een boerderij die nog uit de 17′ eeuw zou hebben gedateerd. Bij de sloop bleef het naastgelegen zomerhuis annex bakhuis gespaard (zie foto). Dit huis is opgetrokken in rode baksteen op een rechthoekige plattegrond onder een aan devoorzijde afgewolfd (afgeschuind) zadeldak, gedekt met rode en deels blauwe Oudhollandse pannen. Zo beschrijft Monumentenzorg het. In de voorgevel zijn twee vensters en een deur opgenomen. De gevel wordt aan de bovenzijde beëindigd met vlechtingen. Uit het wolfseind rijst een schoorsteen op, die vermoedelijk op de functie van bakhuis wijst. De rechterzij gevel is deels vervangen en bevat mestdeuren en kleine, halfronde stalramen.
Detail van bovenstaande kaart 88
Op de plaats van de gesloopte boerderij is een nieuwe bakstenen stal onder zadeldak geplaatst. Op het erf staan een nieuw vrijstaand woonhuis en een grote bakstenen schuur onder zadeldak uit het laatste kwart van de 20e eeuw. De ligging en geschiedenis maken dit boerenerf interessant, maar het heeft zijn monumentale waarde verloren.
Bewoners
Gelukkig bestaat er nog wel een prachtige kaart van de tienden van het erf De Wetering uit 1650. De percelen waren toen bijna 32 dammaten (18 ha weiland). Zelfs de klad versie is nog bewaard gebleven. We zien de boerderij, de stal, twee hooibergen, een boomgaard en een vijver.
In 1660 was Thijman Jansz boer op De Wetering. Na zijn overlijden trouwde zijn weduwe met Hendrik Cornelisz; hij werd in 1695 gekozen tot buurmeester van Hoogland. De boerderij was toen eigendom van de Amersfoortse burgemeestersfamilie De Gooyer, die hier veel meer land had. In 1696 verkocht Cornelia Outerf, dochter van Hendrik Outerf en Antonette de Gooyer, 2 morgen (1,7 ha) land bij de Wetering genaamd De Paardenkampen.
Na Hendrik Cornelisz was Hartgen Wouters boer op De Wetering. Hij werd in 1722 schepen van Hoogland. Zijn daghuurder was Evert Barten; die liet in 1726 bij het gerecht registreren dat hij een eiken kist met goederen op De Wetering had staan. Dat jaar overleed Wouters en bleef zijn weduwe Klaasje Gijsberts achter met een pachtschuld. Johan de Gooyer wilde als mede-eigenaar die schuld wel saneren, maar nam als zekerheid het huisraad in eigendom, zoals bedden, gordijnen, kasten, potten en pannen en zelfs de kinderwagen. Hij leende die gelukkig wel meteen terug aan Klaasje Gijsberts en zo kon ze nog even verder. Johan overleed en daarna ook zijn weduwe Maria de Wijs. De ërfgenamen betaalden in 1746 de 20’/40′ penning (belasting) voor het erf.
Ook de volgende boer, Evert Cornelisz, liet bij zijn overlijden in 1753 zijn vrouw Evertje Hesseis achter met een pachtschuld. Gerrit Hesseis wilde de schuld overnemen, mits hij de pacht kon overnemen en de inventaris kreeg. Evertje Hesseis had geen keus en dus gebeurde het zo. Gerrit Hesseis trouwde in 1766 met Alijda Gijsberts (Voskuilen). Een jaar later droeg Pieter Becks, getrouwd met Wendelmoet de Gooyer, de boerderij met 30 morgen (26 ha) over aan haar dochter Maria Becks, getrouwd met Johan Geelvink, heer van Castricum. Gerrit HesseIs’ dochter Hendrika trouwde in 1790 met Willem Gijsbertsz van de Hoven. Hij volgde zijn schoonvader op als pachter. Maar in 1804 kon hij De Wetering ook kopen van Maria Becks, inmiddels weduwe. Zijn dochter Martje van de Hoven trouwde met Willem Tolboom en zij namen de boerderij over. Hun zoon Hendrik werd de opvolger. Na het overlijden van Hendrik en zijn vrouw Jannetje Dijkman verkochten zijn kinderen en erven De Wetering in 1893 aan Jan van den Heuvel. Deze kwam van de nabijgelegen boerderij Winsenburg en was nog maar pas getrouwd met Maria Voskuilen.
De Wetering is in 1979 gesloopt en door schaalvergroting in de landbouw is het geen landbouwbedrijf meer. De familie Van den Heuvel woont er nog.
De Nieuwe Wetering
Aan de andere kant van het veld, aan Mgr Van de Weteringstraat 21, staat ook een boerderij. Deze is rond 1920 gebouwd door de al genoemde Jan van den Heuvel op grond van De Wetering. De boerderij geeft een prachtig beeld van de bouwstijl uit die jaren. Hij verpachtte De Nieuwe Wetering aan zijn neef, die ook Jan van den Heuvel heette, en zijn vrouw Mijntje Herder.
De Nieuwe Wetering, foto Gerard Raven
Rond 1960 maakte Jan van den Heuvel plaats voor de zoon van de eigenaar, die ook weer Jan van den Heuvel heet. Deze familie woont er ook nog.