door TEUNIS PLUIM
Opnieuw een verhaal van de Hooglandse onderwijzer Teunis Pluim. Net zoals het eerste (zie De Bewaarsman van april 2016) fictie vol streekdrama. Liefde voor een “deere” speelt weer een hoofdrol, brandstichting en bedrog worden niet geschuwd. De spelling van destijds van het oorspronkelijk in mei 1885 in de Nieuwe Amersfoortsche Courant verschenen verhaal is aangehouden.
’t Is ’n duustere-n-avond, je kunt haost geen hand veur ooge zien. De kouwe noordewiend sniet je in ’t gezicht, dat de wang’ d’r zeer van doet. Noe, in ’t midde van Feberwaorie hei-je-n-ok geen zoemersch weer te wachte. Of en toe valt er zoo wat uut de locht, geen snieuw en ok geen rege.
Hier op d’n Liendertscheweg de kant van Hoevelaok uut, is ’t ok arg duuster. De twee mansluu die daor heen gaon, geven d’r niet veul om; ze kenne-n’-ommers d’n weg zoo goed, dat z’m wel in d’n bliende viende kunne.
De klok op de Langenoord hêt flusjes tien uur gesloege, ’t wordt dus veur de twee al mooi laot. ‘Kom Klaos, stap wat gawer an, ze zitte thuus al op je te wachte.’ Maor de wiend suust zoo hard, dat Klaos het maor half hoort. ‘Watte?’, zeit-ie. ‘Dat we wat an motte loope, jong.’
Weg van Neeltje
‘ ’t Kan m’-n-anders-weinig schele, ‘k bin d’r toch an.’
‘Noe ja, je bint arg ongelukkig gewist. ‘t Is jaommer dat je noe net ’t leigste nommer trekke most. En Hent Keesse, die d’r zoo goed bi zit, haolde nao joe zoo’n hoog nommer.’
‘’k Heb je ’t ommers altied al gezeid, Knelis, as ik lote moes, zou ‘k er wel anweze.’
‘Noe, daor bin d’r zooveel soldaot, jie kun het ok nog wel weze; je hêt toch altied de kost veur ‘t ete, en nog geld toe, verzinke!’
‘Je hêt goed praote, Knelis, jie hoef niet te diene, jie bin eenige zeun. Maor as je d’r ok an was, zou-je d’r wel heel anders over praote. Niet, dak teuge ’t soldaote-leve zoo opziet, nee, da niet, maor denk dan ’s aon mien Neeltje. As ik zoo lang van d’r weg bin, zou ze me nie vergete? Zie-je Knelis, dáór bin ‘k bang veur.’
‘Maor je kunt mekaor ommers schrieve, Klaos, da’s haost net zoo goed of je mekaor spreekt.’
‘As ik zoo lang van d’r weg bin, zou ze me nie vergete?
‘Praot maor as ze schrieve kost, maor dat hêt ze nooit geleerd. Leze wel maor schrieve…ho maor!’
‘Hoor ’s Klaos, we kenne mekaor van kiend af an, as jie in dienst bin, dan wik-je greig schrieve wat ze an joe te zegge hêt: das ommers ok goed.’
‘Verdreid, daor ha’k niet an gedocht; as je dat wil doen, dan za’k je d’r duuzendmaol veur danke.’
‘Afgepraot hoor. Loop noe wat an, en wees dan niet langer zoo triestig. Kom, lawe maor’s een deuntje ophaole.’
Ze zinge zoo hard, dat de honde hier en daor beginne an te slaon. Maor ’t liedje is gaw uut; ’t gaot d’r niet van ’t hart; dat ku-je wel hoore. Noe! Zing ok maor’s, as je met zoo’n treurig bericht naar huus mot, en as de wiend je de snieuw om de-n-oore smiet. We zulle d’r maor veuruut loope naor de Leige Hoef.
Grimme
Bi d’n heerd zitte twee vrullie en twee mallie, Klaos z’n ouwers, z’n breur en z’n zuster.
‘Vrouw wat wordt het laot; ’t is al over tiene, en nog is Klaos d’r niet.’
‘De jong zal arg verdrietig weze, as-ie mien wat slecht[FvdH5] ’, zeit de vrouw en een paor traone rolle d’r over de wang.
‘’ t Is vraftig ok wat’, zeit breur Hein, ’t is de meujte niet weerd d’r om te grimme. Ik hêt ok wel motte diene, en onze Tiemen is ok vrog van huus gegaon. Laat Klaos ok maor de wereld ’s gaon kieke, dat zal hum niks geen kwaod doen.’
‘Da’s noe wel waor jong’, zeit vaoder en hie smiet nog ’n dikke knuppel op ’t vuur, ‘da’s noe wel waor, maor Klaos is nooit niet wreed gewist, en we kunne-n-hum zoo bovesbest gebruuke. ’t Is tegenwoordig de tied niet om ’n knecht te neme, as je d’r buute kunt.’
‘Hm’, zeit Hein; ‘hie is niet arg treurachtig; die Klaos is er net de jong naor om je overal in te kommedeere. Laot ie maor ’s soldaat worde, dan zulle z’m zelf wel kommedeere.’
‘Stil. Ik hoor wat’, zeit zuster Jans, en de lepel waor ze de pap mee reurt, houdt ze zoo lomp in d’r hand, dat de pap op d’r schulk druupt.
Ze speule allevier stommetje; duudelik hoore ze buute gepraot.
‘Wel te ruste Knelis, denk erom wa je me beloofd hêt.’
‘Zonder mankeere, goeie ‘saoves, wel te ruste.’
‘Goddank!’ roept moeder, en met de lamp gaat ze de deel op om Klaos bi te lichte.
Je begriept wel wat ze teuge mekaor zegge. De drie op d’n heerd zouen in duuster zitte, as ’t veur niet zoo helder brándde.
‘Heer nog toe’, zeit Jans als ze ziet hoe ze op d’r schulk gemorst hêt. En ze doet d’r best om ‘m weer schoon te kriege.
‘Waor blief je toch zoo lang?’ roept de baos, ‘maok toch vurt!’ en meteen loopt ie de deel op.
‘Wat kiek-je triestig jong; kom, je mot je kop niet laote zakke; ’t helpt ommers toch niet? Gaw maor, de pap is klaor.’ .
’t is schand, da je daor zoo staot te grimme, kewan maor, pap ete
‘‘k Hèt niks geen zin, vaoder, ‘k gao maor daodlik naar bed, ‘k bin net zoo meuj as ’n hond.’
‘Bin-je gek, jong, wees toch wiezer.’ Jans komt ok al aonloope, noe ze hoort dat Klaos naor bed wil.
‘Klaos!’ roept ze, ‘doe toch niet as ’n klein kiend, ’t is schand, da je daor zoo staot te grimme, kewan maor[FvdH6] , pap ete, dat zal je beter helpe.’
‘Praot maor toe hoor, daor is niks met de jong te beginne.’
‘In vredesnaom dan’, zeit de baos, ‘wel te ruste!’
Een poosje laoter zitte de vier van straksjes an taofel, en maor één van hullie hêt d’r smaok in – dat is Hein.
Een half jaor laoter
We bin al in Augustes; ’t is een echte zoemersche aovond. Veural hier op d’n Liendertschen weg is ’t goed om te kuijere. ’t Is arg stil om je heen; de meule an d’n Ham kun-je in de veerte zien gaon, maor langzaom, krek of-ie elke keer stil zal blieve staon. As je goed geluusterd hadt, dan haje het in stad acht uur hoore slaon; één keer op de Langejan, en één keer op de Joriskark.
De zon staot al heel leig an de locht; zoo warm as ’t van daog was, zoo frisch is ’t noe.
De voegels hen d’r nest al opgezocht; alleen hier en daor roept d’r een goeje-n-aovond.
As je hier d’n hoek om bint, dan zie je gunter twee kerels met mekaor staon te praote: ze waore mekaor zoo teuge gekomme. Je kent ze zeker nog wel: Hein van de Leige Hoef en Knelis van ’t Eerpelveld. Weetje waor ze ’t over hèn? Noe, dan zak je het wel ’s zegge.
Je mot wete as dat Klaos van de Leige Hoef in Amsterdam in garrizoen leit. Dat-ie er geen schik hêt, kon je teveure wel begriepe, en veural as je weet wat er gebeurd is. Hie was nog geen week van huus, of hie most al an Neeltje schrieve. Hie durfde heur d’n brief niet over de post te sture; want de minsche wiste d’r niks of dat-ie met d’r ging.
Wat most-ie noe doen? As de liefde in je hart zit dan wör-je slim, en ook Klaos wist raod. Hie stuurde an Knelis d’n brief, met ’t vrindelijk verzeuk hum an Neeltje te geve. Knelis had dat z’n vrind beloofd, en ’t stong daarom heel lillijk en leig van ‘m, dat-ie d’n brief opbrook, en ‘m toe laoter verbrandde. Waorom of-ie dat dee? Hie had altied zoo’n goed oogje op Neeltje gehad, maor die Klaos had ‘m altied in de weeg gestaon, en noe z’n vrind weg was, noe zoud-ie Klaos d’r wel of kasseboere[vdH8] . Zie je, dat stong Knelis heel lillijk.
Judas
Een paor daog laoter had-ie Neeltje bi de kark gesproke. ‘Hei-je al wat van Klaos gehoord?’ had-ie d’r gevroege met z’n judasgezicht. Maor zie had hum geantwoord van niks niemendal en dat ze het heel vremd von. Toe had Knelis gezeid: ‘Zal ik hum dan ’s schrieve, waorom of ie zwiegt?’ Maor de deere had d’r geen nee of jao op gezeid; Knelis had al daodlik gemarkt, dat ze zelf eerst geschreve wou weze. Dat had hum goeje moed gegeve. Nao verloop van een paor weke sprak-ie ze weer, en toe Neeltje weer hetzelfde zee, had-ie ze opgestookt, dat Klaos heur wel vergete zou en zoo al meer. ’t Duurde dan ok niet lang, of ’t was met Knelis en Neeltje klaor. Knelis wist gedurig wel niet wat of-ie Klaos zou schrieve over de deere, maor dan had Hein hum d’r uutgeholpe, zie-je, die had niks veul met z’n breur op.
Maor wat noe begost als Klaos ’n Zondag kwam? Noe weetje waorom hullie op d’n weg staon te praote. Wat zulle ze noe beginne?
‘Nee Hein, hier blieve kan ze niet; as-ie d’r spreekt, dan mocht-ie alles ’s hoore en ’t was met ons tweeje-n-uut.’
‘Verzinke Knelis, daor denk ik wat. Jie gaot weg: as m’n breur naor je vraogt, dan zak zegge, dat je naor je meu onder Hoevelaak bint, dat-je daor sito[vdH9] most komme, want dat ’t minsch op starve lee. Neeltje gaot haost altied naor de vroegkark, dan gaon ik en m’n breur veursmiddags. As-ie naor heur vraogt zak wel in je veurdeel spreke; naor d’r toegaon durft-ie toch niet. Zie je, zoo komt ales in orde.’
‘Jie bint toch duuvelsch slim, Hein, hoe hei-je dat zoo gaw geprakkezeerd? Noe hoor, da’ s ofgesproke. Ik zal daodlik naor d’r toegaon en zegge dak Zondag uut moet naor m’n meu.’
‘Besoer[FvdH10] Knelis, ’t beste dan.’
‘Goeje-n-aovond Hein, hadié!’
Uut de kark
Zondagsveurmiddags waoren d’r twee in de kark, die mekaor vremd ankeke. Gevallig was Neeltje van marge niet gegaon, en zoo kwam ’t dat ze Klaos onverwacht veur der zag staon. Nee, noe wis ze zeker, dat-ie niks van d’r hiel, anders had-ie heur wel geschreve, dat-ie komme zou. Noe wou ze ok geen woord teuge hum meer zegge. En in d’r eiges denkt ze an Knelis, die veul aordiger is; en ’t spiet heur aokelik, dat-ie krek uut is, anders zou ze Klaos ’s laote zien, wat ze durft.
Toe de kark dan ok uut was en Klaos al half op d’r of kwam, toe liep ze weg, zoo kloek ze kon. ‘Jao’, zei Klaos in z’n eiges, ‘’t is toch waor wat breur Hein zeit, en waor ik al lang bang veur gewist bin: jao, ze houdt niet meer van me.’
Daodlik is-t-ie heel kloek de weg naor huus opgeloop, zonder naor breur Hein te zien. Hie heurde d’r heel niet naor of de minsche hum al vroege:’Klaos, hoe gaot ‘t?’
En toe-die heel alleen was, het-ie staon te grimme as ’n kiend. Dat scheen hem te helpe, want d’n heele dag was-ie heel blie gewist, krek of er niks niet gebeurd was.
Saves gong-ie weer naor Amsterdam terug en noe veul bliejer as d’n eerste keer, het was hum op ’t Hoogeland veul te benaawd gewörde.
Acht daog laoter schreef-ie Knelis dat-ie noe zoo’n schik had in Amsterdam, en dat-ie niks meer naor de Leige Hoef verlangde.
Veur Knelis was die brief geld weerd. Hie begreep wel, en Hein die zee ’t ok dat Klaos weinig meer om Neeltje gaf, en zoo langzaom an kon-ie hum wel ’s laote marke, welke kant of ’t naoderhand met Neeltje uutmoes.
Nao twee jaor
Ik verzeuk d’n lezer weer twee jaor over te slaon. Wat er in die tied gebeurd is kan ik je gaw zegge. Zoo as te denke was, is Knelis mit Neeltje getrouwd. Klaos is d’r zoo zachtjes an after gekomme, en toen-ie uut Amsterdam terug kwam, dee-die net, of-ie Neeltje nooit gekend had. Teuge Knelis hêt-ie nooit weer ’n woord gesproke; zonder dat-ie zelf wist waarom, hêt-ie ’n hekel an hum gekrege, en as ie hum teugekwam, keek-ie altied d’n andere kant uut.
Aosternest (foto Peter Kok)
Op ’n Zondagnamiddag hêt-ie Knelis met z’n wief in de kark zien zitte. Raore gedachte bin hum deur ’t hoofd gegaon. Den heelen aovond is-ie heel vremd gewist, en ’t was of-ie van zelf naor ‘r Aosternest gejoegen wier; ’t Aosternest, de nieje plaats van Knelis en Neeltje. Toen ’t duuster was, is-ie d’r hard naortoe gehold en in z’n eiges hêt-ie gedurig geroepe ’’t Mot en zal niet langer!’ ’t Was stikduuster toen-ie bi den hooibarg van ’t Aosternest stong, en de wiend weide-n hum om de-n-oore. Toen hêt-ie wat uut z’n zak gehaold, en is an ’t strieke gegaon. Maor medeen was ’t of d’r geroepe wier: ’Klaos! Klaos!’ Aokelik is-ie geschrokke, en nog harder as die gekomme was, is-ie weer terug gehold net af d’r een op z’n hakke zat. D’n heele nacht hêt-ie van brand gedroomd: hie zag ’t Aosternest in vlam staon, en Neeltje d’r midde-n-in: ’t was net of ze hum wonk om te komme; toen-ie d’r helpe zou, hêt ze heur omgedreid en is ze onder ’t brandende dak begraove.
’s Margens toen Klaos in de veerte ’t Aosternest nog zag staon, was-ie d’r heel blie om. Nao die tied is ie nooit meer op ‘t Aosternest gewist, net zoo min as ie teuge Knelis of Neeltje spreke wou.
Dat is in die twee jaor gebeurd, die ‘k je verzocht heb over te slaon – weinig, niewaor? Maor toch veul.
‘n Kleine
’t Is noe in den haarfst. Knelis hêt ’n goeje bouw van deze zoemer gehad, ales is hum meegeloope. Overal hêt de boekend veul geleje, maor bi hum is d’r geen haogel gevalle. Eergistere hêt z’n wief ‘n kleine gekrege, ’n fiksche, sneege jong. Knelis hêt d’r wat schik of, dat begriepje. Maor met Neeltje moest ’t niet zoo best weze; de dokter is d’r van daog al drie keer gewist. ’t Is zoo effe geleje zes uur gesloegd, en ’t begint al mooi duuster te worde. Hier op d’n Liendertsche weg is zoo flusjes Klaos heengekomme. Hie liep heel langzaom, ja gedurig stong-ie stil. De wiend joeg de gele boomblaoi om z’n beene, krek of ’t allemaol groote bieje waore.
Gunt niet zoo veer van ’t Aosternest of, zie je hum weer stilstaon. Hie steekt z’n puup an. Hie haost z’n eige niks; jie kunt niet raoje waorom. Hie ziet scheele Hannes de weg van ’t Aosternest ofkomme, en die zal wel wete hoe ’t met Neeltje is. Jao, zieje, daor is Klaos nieschierig naor; dat ha-je zeker niet van hum gedocht. Noe jao, maor ’t is toch zoo.
‘Goeje-n-avond Hannes; heije zoo’n haost?’
‘Jao Klaos, ‘k mot wel hard loope, want ’t kan elk oogenblik met Neeltje gedaon weeze; ‘k zou nog effe d’r zuster gaon haole.’
‘Is ’t zoo arg?’ vraogt Klaos; maor scheele Hannes gaot al weer veerder.
Een poos staot Klaos stil; hie krauwt z’n kop ‘s, en kiekt ’s rond. Jao, ’t is duuster, geen minsch zal ’t zien. Gaw maor niet lang denke, of ’t is te laot. Maor Knelis, wat zal die zegge as-ie Klaos ziet binnekomme? En wat Neeltje, zou ze d’r niet van schrikke? Of zou ze hum niet meer kenne? Weer staot-ie stil op ’t zijpad naor ’t Aosternest. ’t Is zoo duuster, dat ie gedurig meent iewes teuge an te loope; en dan veult ie ’s met de hand of hie haost an d’n drei is. Hie is er in geen twee jaor gewist. Heere, hie schrikt d’r van. ’t Is net of ze hum weer roepe: ‘Klaos! Klaos!’ Zal die omkeere en wegrunne? Nee, hie gaot deur, ’t is misschien de wiend gewist of de blaai die om hum heen stuuve. Daor is-ie an d’n hoek en de geutdeur staot wagenwied open. ’t Licht brandt op de geut. Zal die binnengaon? Weet-ie nog wat-ie zegge zal?
Vrinde veur altied
Toe dan! Noe niet langer gewacht. Hie trekt z’n klompen uut en kucht ’s een paor keer. Wie zal d’r ope doen? As Knelis het ’s dee? Kom, hie mos maor weer gaw wegloope… Daor kraokt de deur, en de boer zelf doet open.
‘M’n God, Klaos, bin jie het, of binje niet? Heije me strak hoore roepe?’—en hie wordt zoo wit as de muur.
‘Knelis’, zeit Klaos, ‘ik wou’s komme hoore hoe ’t met d’r was.’ Neeltje zegge, kon-ie niet.
Knelis gaot hum veuruut en douwt hum naor ’t bed. Maor Neeltje ziet niks, ze is niet wakker, en ze slaopt ok niet. Aokelik schrikt Klaos d’r of. Wat is ze bleek geworde, en wat schraoi, ’t is net een liek.
Daodelik wou Klaos weer gaon, maor Knelis had hum al ’n stoel klaor gezet, en noe most-ie blieve. Net toe Klaos zat, begon de kleine te grimme; de baoker kreeg hum uut de wieg en liet Klaos d’n jong ’s kieke, verdreid, hie leek sprekend op Neeltje.
Zachtjes an begonne de twee mallie met mekaor te praote en toen d’r ’n uur veurbi was, gaf Klaos an Knelis de hand er op, dat-ie ales vergeve zou.
‘O Klaos, noe bin ‘k weer gerust. Want zie-je ik hêt niet eerlik gedaon, en omda’k onrechtveerdig an d’r gekomme bin za’k d’r zeker weer zoo gaw moete misse. Maor noe jie hier bin en noe ik dat al d’n heele dag gewunscht heb, zie je, nu ’s ales weer goed.’
Daolik liep-ie naor ’t bed; ’t was of Neeltje al wat vlugger zag; verdreid, ’t was net of ze al half tege Klaos lachte.
Zes weke laoter gongen drie minsche ’s margens naor de kark: Klaos, Knelis en Neeltje. Op dat oogenblik konje geen beter vrinde vienden as Klaos en Knelis.
Oproep
In de tekst van bovenstaand artikel zijn een aantal woorden niet goed bekend.
De betekenis van deze woorden is niet terug te vinden in de derde druk van “Het Hooglands Zakwoordenboek” uit 2003. Welke betekenis hebben die woorden? De redactie is benieuwd naar lezersreacties waarin de “vertaling” is vermeld, liefst met een toelichting!
Het gaat hier om de volgende woorden:
p. 21 en p. 27 flusjes; p. 21 en 24 verzinke; p. 22 slecht; p. 23 kewan maor p. 24 kasseboere;
p. 24 sito; p. 25 Besoer; p. 27 sneege.
Reacties gaarne naar: redactie@historischekringhoogland.nl