Historie van de Hoogekamp
Oudste vermelding in 1643
BERT VAN MIDDELAAR
Het ontstaan van de Hoogekamp
In de 12e eeuw begonnen de ontginningen ten noorden van wat toen het Hogeland was. Dat ging over gebieden als Calveen, Zeldert en Nieuwland. In Nieuwland in het gerecht Hoogland is sprake geweest van een hoger gelegen en afgescheiden stuk grond dat als veldnaam De Hooge Kamp heeft gekregen. Waarschijnlijk is hierop al in de loop van de 17e eeuw een boerderij gebouwd en is de naam van het land overgegaan op de boerderij.
In een akte d.d. 12 juli 1643 is sprake van transport van ‘de gerechte helfte van zeecker erff ende goet met hoff ende hofstede, gelegen tot Nyelandt onder desen gerechte (Hoogland), genaempt den Hoogencamp’. En in de nabijheid kwam boerderij Hogenheerd. Deze boerderijnamen, net als die van het gerecht, geven aan dat men de hogere delen van het landschap opzocht om te verblijven. Overstromingen vanuit de Zuiderzee en vanaf rivier de Eem kwamen in die tijd namelijk nog veelvuldig voor.
Gezicht op de Hoogekamp vanaf de Nieuwlandseweg (foto Bert van Middelaar).
Beide boerderijen lagen aan wat in de 17e eeuw de Bunschoterweg heette. Deze weg was in de 13e eeuw als Neerweg aangelegd ter ontsluiting van de ontginning van het verder gelegen Duist. Uiteraard was het toen niet meer dan een zandweggetje. In 1839 werd deze weg verhard. Op de kaart is polder Nieuwland te zien. Er waren vele lange rechte stroken, de zogenoemde slagen. De vele sloten waren nodig om het vele water kaarsrecht naar de weteringen af te kunnen voeren.
Op deze kaart is de Hogenheerd (nr. 206) al aangegeven. Die lag op de kruising van de Bunschoterweg en de Sneulseweg, die pas later de Nieuwlandseweg heette. De boerderij ernaast is de Hoogekamp (nr. 205). Op die boerderij woonde toen ene Henrick Jansz. De eigenaar was Dirk van Westrenen.
Bewoners van de Hoogekamp
Net als de meeste boerderijen werd de Hoogekamp gepacht van grootgrondbezitters. Een situatie die in de 19e eeuw veranderde toen boeren hun boerderij konden kopen. Er zijn de nodige namen bekend van eigenaren, en van de boeren. Dat begint in 1630 met Dirk van Westrenen, de oudst bekende eigenaar. Wouter Peterse was toen de pachter. De Van Westrenens waren grondbezitters en bestuurders uit Amersfoort. Zij woonden op Coelhorst en waren ook eigenaar van Laurenburg en Sneul.
In 1664 wordt Henrick Jansz genoemd als pachter. Hij trouwde dat jaar met Geertgen Jans uit Hamersveld, nadat hij eerder weduwnaar was geworden van een andere Geertgen Jans. In 1665 is hij overleden. In 1746 is Willem Theunissen pachter. Hij was weduwnaar van Fransje Hendriks. De familie Van Westrenen is dan nog altijd eigenaar van de Hoogekamp. In 1782 trouwde Lambertus ten Brink in Hoogland met Margaretha (Grietje) van Bemmel (1765-1800). Lambertus was in 1761 geboren in Nijkerk. Zijn beroep was tabaksplanter. In 1800 overleed Margaretha. Lambertus hertrouwde met Cornelia Blom. In 1807 is sprake van een boedelscheiding naar aanleiding van het overlijden van Margaretha. In de akte van boedelscheiding worden enkele panden in Amersfoort genoemd en daarnaast een aantal stukken tabaksland, een tabaksschuur en boerderij de Hoogekamp. Nadat Lambertus is overleden in 1842 vond er in 1843 een boedelscheiding plaats. In die akte is geen sprake meer van de panden in Amersfoort. Maar wel hier en daar van stukken bouwland en behalve de Hoogekamp ook het er naast gelegen Hogenheerd.
In 1875 overleed Willem Lagerweij, weduwnaar van de in 1855 overleden Elisabeth Bertha ten Brink. Hij werd genoemd als eigenaar van o.a. de Hoogekamp. Dat niet alleen, want in dezelfde boedelscheidingsakte worden ook nog boerderijen genoemd als Nieuwburg, Terburg, Sneul, Klein Vinkenhoef en Klein Calveen. De naam Lagerweij is een bekende naam als het gaat om grootgrondbezit in Hoogland.
Dan in 1880 was het Hendrikus Johannes Lagerwey, grondeigenaar te Brussel, die de Hoogekamp verkocht aan Gijsbert Koller. De Hoogekamp wordt als volgt omschreven: de boerenhofstede, huis met achterhuis, schuur, berg, grote tuin, een zeer grote boomgaard, wei- en hooiland. Gijsbert werd niet alleen eigenaar, maar was als boer ook de bewoner. Voor zover bekend de eerste eigenaar die er ook zelf woonde. Gijsbert is in 1827 in Amersfoort geboren en in 1872 getrouwd met Aaltje van Eijden. Hij wordt in een lijst uit 1881 genoemd als één van de vrachtrijders voor de nieuw te bouwen Martinuskerk. Hij overleed 2 maart 1899 in Hoogland, zijn vrouw Aaltje overleed een week later op 9 maart 1899. Hun oudste zoon Reinier Koller was toen 22 jaar oud. De familie Koller heeft de boerderij wellicht niet voortgezet. Want toen de Hoogekamp in 1918 openbaar verkocht werd in koffiehuis Schimmel op de Ham, was Anton van Lierop tot 1919 nog pachter voor fl. 1500,- per jaar. Het adres was toen Bunschoterstraat wijk A 13. In 1851 werd deze indeling van Hoogland in wijken en nummers ingevoerd om in 1950 te worden afgeschaft. Vanaf dan was het adres Bunschoterstraat 40. Op het aanplakbiljet voor de openbare verkoping stond een totale vraagprijs van fl. 140.840, – voor 12 percelen, totaal 19 ha. groot. Er was een woonhuis met achterhuis en schuur, vier varkenshokken, een wagenloods en een vijfroedenberg. Hein van Beek, stiefvader van Jan van Middelaar, kocht het.
In 1914 was Peter van Middelaar in Stoutenburg op boerderij ’t Kwaaiegat overleden. Daar was hijrond 1900 gaan wonen. Zijn vrouw Maria van Zuijlen hertrouwde in 1916 met Hein van Beek. Omdat in Stoutenburg de pacht verliep kochten ze de Hoogekamp.
In 1939 werd de boerderij verbouwd: er werd acht meter aangebouwd, de zijmuren, het gebint, de houten vloeren enz. werden vernieuwd. De totale kosten bedroegen fl. 3400,-. Toen de verbouwing plaatsvond was er mobilisatie in verband met oorlogsdreiging en moest Jan in dienst naar Zeeland. Hij heeft de verbouwing verder niet meegemaakt. Het woongedeelte bleef zoals het was, met een open verbinding met de stal. En dus ook nog compleet met beste kamer, een geut (keuken), opkamer en nog meer wat bekend is van dit type huis.
Aan het begin van de oorlog, mei 1940, werd de boerderij gespaard. Veel boerderijen in de buurt werden wel platgegooid voor de schootsvelden. De enige schade ontstond aan het einde van de oorlog toen een verdwaalde granaat vanuit het westen de hoek van de boerderij raakte. Er werd toen een vergunning aangevraagd bij de gemeente Hoogland voor herstel. In de loop van de jaren vijftig zijn er wel meer vergunningen aangevraagd: verbouwen van de wagenschuur en schuur, bouw van een kippenhok en in 1956 voor het verbouwen van het woongedeelte. Dat nieuwe deel werd dwars op de boerderij gebouwd.
Zo kwamen de kinderen van Peter van Middelaar en daarmee deze tak van de familie Van Middelaar weer terug op Hoogland waar, met een korte onderbreking, de voorvaderen altijd hebben gewoond. Een verre voorvader woonde in de 17e eeuw al in Zevenhuizen. Peter van Middelaar was geboren op de (ooster) Geer. En Maria van Zuijlen op het ernaast gelegen (wester) Geer. Het gezin bestond uit twee dochters en Jan als jongste zoon. Toen in 1927 de oudste dochter Aal trouwde met Janus Daatselaar uit Stoutenburg, werd er voor hen op het noordelijk deel van de Hoogekamp een boerderij gebouwd, ook wel nieuwe Hoogekamp genoemd.
In 1931 trouwde de andere dochter Tonia met Cornelis (Kees) van ’t Klooster uit Soest, waar ze ook gingen wonen. Kort daarna trouwde Jan van Middelaar met Bertha Hilhorst (van Groot Calveen) en werd eigenaar en boer op de Hoogekamp.
In 1961 overleed Jan van Middelaar. Zijn zoons Henk en Adriaan hebben de Hoogekamp voortgezet. Verder werd in die jaren daarna nog wel het een en ander gebouwd en vernieuwd. Maar in 1992 moest Henk de boerderij ver- kopen aan de gemeente Amersfoort voor de bouw van de wijk Nieuwland. Dit was dus het einde van eeuwen Hoogekamp op deze plek. Een plek die nu wordt ingenomen door een benzinestation.
Nieuwland na de sloop van de boerderijen. Links onderaan de Hogenheerd, daarboven de Hoogekamp, en daar weer boven de nieuwe Hoogekamp. De boerderij daar tegenover, de Groenhoeve staat er nog steeds. Helemaal rechts bij de A1 de gesloopte boerderij van de familie de Ridder (luchtfotoposter Nieuwland uit In de wolken 1947-1997, woningcorporatie SCW, Amersfoort, 1997).
Op de luchtfoto is ook nog een restant te zien van de Zeldrecht (drecht =kreek). Het betreft het slootje dat net boven de tweede hoogspanningsmast (vanaf links) naar linksboven kronkelt en doorloopt tot de Bunschoterstraat. De Zeldrecht was oorspronkelijk een brede kreek in de Eemlandse lage landen, waarnaar de polders Overzeldert en Neerzeldert zijn genoemd. In de periode 1250-1300 is de Zeldrecht grotendeels drooggelegd en werd de (Bunschoter) Neerweg (nu Bunschoterstraat) aangelegd. In de jaren negentig zijn de laatste restanten van de Zeldrecht verdwenen als gevolg van de bouw van de wijk Nieuwland en de verbreding van rijksweg A1.
Het laatste restant van de Zeldrecht in Nieuwland, jaren negentig; links de Groenhoeve op de Bunschoter- straat, rechts op de achtergrond het viaduct A1. De foto is ongeveer genomen vanaf de genoemde tweede hoogspanningsmast (foto Ruud Hopster).
Bronnen
Archief Eemland.
Utrechts archief.
Gerard Raven e.a.: Monumenten in Hoogland en Amersfoort-Noord (Uitgeverij Thoth, 2013).
Peter Kok: Hoogland, 100 jaar Martinuskerk (RK Parochie Sint Martinus, 1983).
De Bewaarsman.